و دس_ت دادن رس_ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 28

1 _ سلام كردن ••• 28

2 _ دس_ت دادن ••• 29

غ___ذا و غ___ذا خ____وردن رس____ول اللّ___ه صلى الله عليه و آله ••• 29

1 _ غ_______ذاى رس_________ول الل______ه صلى الله عليه و آله ••• 29

2 _ ادب غذاخوردن و آشاميدن رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 32

3 _ ط___رز آشامي__دن رس_____ول اللّ__ه صلى الله عليه و آله ••• 36

4 _ ادب نشستن رسول الله صلى الله عليه و آله براى خوردن غذا••• 38

آداب رس____ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله در س__ف_ر و ح__ض_ر••• 40

1 _ آداب سف__ره____اى رس___ول الل____ه صلى الله عليه و آله ••• 40

(343)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

2 _ دعاى خير رسول الله صلى الله عليه و آله براى مسافرين••• 41

3 _ رس__م رسول الله صلى الله عليه و آله در رفت و برگشت••• 41

خنده و خوشحال__ى، گريه و غ_م رس_ول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 42

1 _ خنده رس_ول الله صلى الله عليه و آله ••• 42

2 _ شوخى رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 43

3 _ گريه رس__ول الله صلى الله عليه و آله ••• 43

آراي_ش، ن_ظ_اف_ت و ع_ط___ر رس___ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 44

1 _ آرايش رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 44

2 _ نظافت رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 46

3 _ مس___واك ك__ردن رس___ول الل_____ه صلى الله عليه و آله ••• 46

(344)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

4 _ عط__ر رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 47

5 _ نگهدارى از پوست بدن ••• 48

رفتارهاى حساب شده و سنت سازى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 49

1 _ سنت هائ__ى براى آم__وزش رهب__ران جامعه ••• 49

2 _ سنت هائى در پاكيزگى و بهداشت••• 50

فصل سوم

زندگى خصوصى و لوازم زندگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 51

خان_ه و زندگى خانوادگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 51

1 _ رسول الله صلى الله عليه و آله درخانه••• 51

2 _ انج_ام ك_ارهاى خان__ه ••• 52

(345)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

3 _ همس______ردارى ••• 53

4 _ خدمتگزاران خانه ••• 54

5 _ مسك___ن و ف__راش رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 55

6 _ خ_واب و خوابگاه رس__ول الله صلى الله عليه و آله ••• 57

ل_وازم و

وس_ايل زن_دگى رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 58

1 _ نام هاى انتخابى رسول الله صلى الله عليه و آله براى تجهيزات خود ••• 58

2 _ لباس و پوش__اك رس__ول الله صلى الله عليه و آله ••• 60

3 _ عمام__ه و كلاه رس__ول الل___ه صلى الله عليه و آله ••• 64

4 _ انگشت__ره__اى رس__ول الل__ه صلى الله عليه و آله ••• 65

5 _ ساير وسايل زندگى رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 66

(346)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل چه_ارم

اخ_لاق رس_ول ال_لّه صلى الله عليه و آله ••• 69

س_ج__اي__اى اخ_لاق_ى رس_ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله از ن__ظ_ر ع_ل__ى عليه السلام ••• 69

سخ____اوت و بخشن_دگ__ى رس____ول ال_لّه صلى الله عليه و آله ••• 70

تواض__ع، مهربانى و بلند طبعى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 73

عفو و غضب، شهامت و حق طلبى و صبر و توكّل رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 76

فصل پنجم

رفتارهاى اجتماعى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 81

ادب و رف_ت_ار رس__ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله در ج_ام_ع__ه••• 81

1 _ رفتار و ادب رسول الله صلى الله عليه و آله با عامّه مردم••• 81

(347)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

2 _ رفتار و ادب رسول الله صلى الله عليه و آله با اهل فضل و بزرگان قوم ••• 86

3 _ رفتار و ادب رسول الله صلى الله عليه و آله با اصحاب خود••• 87

رسم رسول اللّه صلى الله عليه و آله در تشييع جن_ازه مسلمي__ن••• 88

فصل ششم

منطق و بيان و مجلس رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 91

سخ_ن گ_فت_ن و س_ك__وت ك_ردن رس_ول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 91

1 _ تكل__م و ط__رز بي__ان رس__ول الل___ه صلى الله عليه و آله ••• 91

2 _ سك__وت و دلاي__ل سك__وت رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 93

مج__ال__س رس__ول اللّ___ه صلى الله عليه و آله ••• 95

1 _ وضعي__ت مجال__س رس____ول الل___ه صلى الله عليه و آله ••• 95

2 _ برخ__ورد رس__ول الل__ه صلى الله عليه و آله در جلس__ات••• 98

(348)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ف_ص_ل ه_ف_ت_م

عب_ادات رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 101

طهارت رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 101

1 _ طرز وض__و گرفت__ن رس__ول الل_ه صلى الله عليه و آله ••• 101

2 _ ط__رز غس__ل كردن رس___ول الل__ه صلى الله عليه و آله ••• 104

نم__از رس_ول اللّه

صلى الله عليه و آله ••• 105

1 _ تعداد و اوق_ات نمازهاى رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 105

2 _ كيفي__ت نم_از خوان__دن رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 110

3 _ ن____واف_____ل رس_______ول الل____ه صلى الله عليه و آله ••• 114

4 _ دعاى قنوت ها و ذكرهاى رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 115

(349)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

روزه و اعتكاف رسول اللّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 118

1 _ روزه هاى رسول الله صلى الله عليه و آله در ايام مخصوص••• 118

2 _ آداب رس__ول الل__ه صلى الله عليه و آله در م__اه رمض__ان ••• 120

3 _ اعتكاف هاى رسول الله صلى الله عليه و آله در ماه رمضان ••• 121

4 _ روزه وصال مخص__وص رس__ول الله صلى الله عليه و آله ••• 122

5 _ افطارهاى رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 123

قرآن خواندن رس__ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 124

فصل هشتم

رسال_ت پي_امبر خ_ات_م••• 127

يك پيامب__ر ب___راى تم_ام ادي_ان••• 127

(350)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ن__زول كت__اب ب___راى عم__وم بش__ر••• 132

جه_ان_ى ب_ودن دع_وت اس_لام و قرآن••• 133

او ب___ه اس___لام دع__وت م__ى كن___د!••• 136

دي__ن خ___دا خام__وش نم__ى ش___ود!••• 137

اس_لام دين غالب، و ن_ور خدا در زمين••• 138

م_ع__رف_ى رس__ال_ت رس_ول ال__لّ_ه صلى الله عليه و آله در ق___رآن••• 139

تع_ريف روحي_ات و اخ_لاق رسول اللّه صلى الله عليه و آله در قرآن••• 141

گ_واه_ى خ_دا ب_ه رس_الت رس_ول ال_لّه صلى الله عليه و آله در قرآن••• 143

(351)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل نهم

حدود وظايف و رسالت پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله ••• 147

تزكي__ه و تعلي__م كت__اب و حكمت••• 147

1 _ ت___زكي_____ه••• 148

2 _ تعلي__م كتاب••• 148

3 _ تعليم حكمت••• 148

نبوت، مسئوليت ها و وظايف رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 151

تبيي___ن وظ_يف___ه خ___اص ان_ذار••• 154

حدود مسئوليت رس_ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 155

جذب مؤمنين و بى اعتنائى به اشراف••• 158

(352)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل دهم

امتيازات و درجات پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله ••• 161

خ_اتَ___م ال_نَّبِيّي____ن••• 161

خُ_ل___ق ع_ظي______م••• 162

ش____رح ص_______در••• 164

شاهد و مبشّر و نذير••• 170

رس_____ول ك___ري__م••• 171

رض_اى رس_ول اللّ__ه صلى الله عليه و آله و شف_اع_ت او••• 174

صل__وات خدا و ملائكه بر رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 180

امتياز

حضور رسول اللّه صلى الله عليه و آله در بين امت••• 181

(353)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

شق القمر - معجزه رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 184

ولاي______ت رس____ول اللّ____ه صلى الله عليه و آله ••• 187

اتب__اع حك___م رس_ول اللّ____ه صلى الله عليه و آله ••• 188

ادب كلام در حضور رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 189

حبط اعمال در اثر غفلت از رعايت احترام رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 191

وص_ف رع_اي_ت ك_ن_ن_دگ_ان اح_ت_رام رس_ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 193

م_ن_ع خ_ط_اب رس__ول ال_لّ_ه صلى الله عليه و آله از پ_ش_ت ح_ج_ره ه_ا••• 194

فرمان اطاعت تامّ از رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 196

ارتباط رسول اللّه صلى الله عليه و آله باسايرانبياء••• 198

رف__ع اته_ام جن__ون و كهان__ت از رس___ول اللّ____ه صلى الله عليه و آله ••• 199

(354)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل يازدهم

معراج رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 203

ش___رح مع________راج در ق_____رآن••• 203

معراج رسول اللّه صلى الله عليه و آله نهايت كمال انسانى••• 206

معراج، و اتمام دين و انتخاب وزير••• 209

اعتب_ار رواي_ات مرب_وط به معراج••• 211

1 _ زمان و مك__ان آغ_از معراج ••• 212

2 _ دو مرحله اى ب__ودن مع_راج ••• 213

3 _ جسمانى يا روحانى بودن مع__راج••• 214

تاريخچه معراج در روايات اسلامى••• 218

(355)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

1 _ ش____روع ح____رك__ت••• 219

2 _ ش__رح وسيل_ه حركت••• 220

3 _ مش__اه__دات بي___ن راه مك____ه ت___ا بي__ت المق____دس••• 221

4 _ نم__از پي__امب____ر در ط_ور سين__ا و بي___ت اللح____م••• 221

5 _ رس__ول الله در بيت المق___دس و در نم__از پيامب__ران••• 222

6 _ آزمايش هاى رسول الله صلى الله عليه و آله و شرح ماجراهاى بين راه••• 223

7 _ ش__روع مع___راج آسم__ان___ى رس____ول الل____ه صلى الله عليه و آله ••• 225

8 _ مشاه__ده فرشتگ__ان (در آسم___ان اول _ آسم_ان دنيا)••• 226

9 _ مش__اه__ده جهن_____م••• 227

10 _ ديدار با آدم ابوالبشر••• 229

(356)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

11 _ دي__دار ب__ا مل__ك الم___وت••• 230

12 _ مشاهده وضع حرام خواران••• 232

13 _ مشاهده فرشته موكّل زمين••• 233

14 _ مش__اه__ده ص__ورت واقع____ى اعم_____ال

انس___ان ه____ا••• 234

15 _ مشاه__ده تسبيح فرشتگان••• 236

16 _ ملاق_ات رسول الله صلى الله عليه و آله با عيسى و يحيى (در آسمان دوم)••• 238

17 _ ملاق__ات رس__ول الله صلى الله عليه و آله با يوس__ف (در آسم__ان س_وم)••• 239

18 _ ملاق__ات رس__ول الله صلى الله عليه و آله با ادري__س (در آسمان چه_ارم)••• 240

19 _ ملاق__ات رس__ول الله صلى الله عليه و آله با ه__ارون (در آسم___ان پنجم)••• 241

20 _ ملاقات رسول الله صلى الله عليه و آله با موسى كليم الله (در آسمان ششم)••• 242

(357)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

21 _ ملاقات رسول الله صلى الله عليه و آله با ابراهيم خليل الله (در آسمان هفتم)••• 243

22 _ مش__اه__ده دري__اه__اى ن_ور و ظلم__ت (در آسم__ان هفت__م)••• 244

23 _ مشاه__ده تسبي__ح خ_روس سح__رى (در آسم__ان هفت____م)••• 246

24 _ ورود رسول الله صلى الله عليه و آله به بيت المعمور ••• 248

25 _ انه__ار بهشت__ى «كوث__ر» و «رحم_ت»••• 248

26 _ مش____اه___ده درخ_____ت ط___وب___ى••• 249

27 _ مشاه___ده درخت س____درة المنته___ى••• 250

28 _ تعليمات مستقيم الهى به رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 251

29 _ تعليم__ات ملائك__ه به رسول الله صلى الله عليه و آله ••• 253

30 _ ف___رشت____ه م__ؤذن و تعلي____م اذان••• 254

31 _ تش__ري____ع نم___ازه___اى واج____ب••• 255

(358)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل دوازدهم

دعاهاى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 259

عالى ترين مضامين ادعيه رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 259

دع__اى «ام__ن الرس__ول...» پيامبر و امت••• 261

ف__رازى از خطب__ه وداع رس_ول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 266

فصل سيزدهم

دي__ن اس__لام، مشخص__ات و امتي_ازات آن••• 269

اللّه••• 269

معن__ى اس__لام و چه__ار م__رتب____ه آن••• 271

تماميت كلم__ه اله__ى و ظه_ور دين اسلام••• 279

(359)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اس_لام، تنه__ا دي_ن ن__زد خ_دا••• 281

اه_مي__ت زن__دگ__ى اس_لام_ى••• 285

مراحل جهانى شدن دين اسلام••• 286

جه_انى ب_ودن رس_الت پي_امب_ر اسلام••• 289

دين حقى كه بر دني_ا غلبه خواه_د كرد!••• 292

ف_راگي__ر ب__ودن دي_ن قيّم___ه اس__لام••• 294

نف_وذ اسلام به دني_اى م_وجودات ديگر••• 297

دي________ن خ______ال_______ص••• 300

تفاوت پيامبر و ديگران در خلوص دين••• 302

تف_اوت دي_ن

كام__ل با انس___ان ك_ام_ل••• 304

(360)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

تفاوت پيروان اسلام با اهل كتاب••• 305

هماهنگى ايمان و عمل در اسلام••• 309

فصل چهاردهم

قانون و شريعت اسلام و امتيازات آن••• 311

اصول دع__وت ش__ارع اس__لام••• 311

نزول تدري_جى ق_وان_ين اس_لام••• 312

انتشار تدريجى يك دين جهانى••• 315

م_راتب اج__راى دعوت اسلام_ى••• 318

1 _ تبليغ____ات••• 318

2 _ دعوت منفى••• 319

(361)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

3 _ جهاد••• 320

جامعي__ت شريع__ت محم__دى صلى الله عليه و آله ••• 322

1 _ جامع بودن شريعت محمدى••• 323

2 _ پن_____ج ش____ريع_______ت••• 324

3 _ پن_ج پيامب_ر اول_والع___زم••• 325

ب_صي__رت ه_اى دي__ن اس__لام ب_راى م_ردم••• 326

نسخ مناسك و شرايع قبلى با ظهور اسلام••• 328

اسلام، شريعت آس_ان، ي_ادگار ابراهيم عليه السلام ••• 330

ق__ائ_م ت__ر ب__ودن دي__ن و ش__رع اس__لام••• 332

دي__ن اس___لام، نف___ى اخت__لاف طبقات___ى••• 335

(362)

(363

بخصوص جوانان توصيه مى كنم كه از اين آثار بهره مند شوند.

توفيقات بيش از پيش ايشان را از خداوند متعال خواهانم.

محمد يزدى

رييس دبيرخانه مجلس خبرگان رهبرى 1/2/1388

(5)

همكاران قرآن پژوه ايشان گرديده است. اميدوارم همچن__ان از توفيق__ات و تأيي__دات اله_ى برخ__وردار باشند.

سيدعلى اصغر دستغيب

28/9/86

(7)

به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و

مقدمه ناشر (9)

مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در س__وره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى ده__د، تحلي__ل و مقايس__ه مى كن__د و ب__راى درك پي__ام آيه به شي__وه ت_دبّ_رى و اجته_ادى ت_وسل مى جويد.

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلم__ان__ان، حق__وق زن و پ__اس__خ به شبه__ات م__اركسيس__م و ده ها موضوع روز، روى آورده و ب__ه ط__ور عمي_ق م__ورد بح__ث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه، نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث

(10) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

موضوعى است به تشريح آن مى پردازد.

ول__ى مت__أسف__انه

ق__در و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

مقدمه ناشر (11)

فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

مقدمه مؤلف (13)

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب تهيه اين مجل__دات گ__رديد.

بديهى است اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود،

بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار

(14) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

اص__ول اي__ن مط__ال__ب با ت__وضي__ح و تفصي__ل در «تفسير الميزان» موجود است ك__ه خ_وانن__ده مى تواند براى پى گيرى آن ها به خود الميزان مراجعه نمايد. براى اين منظور مستند ه__ر مطل__ب با ذك__ر شم__اره مجل__د و شماره صفحه مربوطه و آيه م_ورد استناد در هر مطلب قيد گرديده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان، تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن

مقدمه مؤلف (15)

پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از جانب دوست، و آنچه انج__ام ش__ده و مى ش_ود، همه از جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله

و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

(16) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

مى داد، - سير، پياز و تره ميل نمى فرمود، هم چنين عسلى را هم كه در آن مغافير بود، ميل نمى كرد. (مغافير خلطى است كه در بدن زنبور هضم نشده و در عسل مى ريزد و ب_وى آن در ده_ان مى ماند.)(1)

- رسول خدا صلى الله عليه و آله از تمامى انواع غذاها ميل مى فرمود،

- هر چه را كه خدا حلال كرده است با اهل بيت و خدمتگزاران خود، و هر وقت ك_ه ايشان مى خ_وردند، مى خورد،

- در روزهاى عيد قربان دو قوچ ذبح مى كرد، يكى را از طرف خود و يكى ديگر را از ط______رف ف_ق_راى امت_____ش،

- تنها در رطب و خرما بود كه آن جناب دست دراز مى كرد و بهترش را برمى چيد، - هيچ طعامى نزد رسول اللّه صلى الله عليه و آله حاضر نشد كه در آن خرما باشد، مگر اين كه ابتداء

1- منظور هنگام رفتن به مسج__د و حضور در اجتماعات مى باشد.(بيستونى)

غذا و غذا خوردن رسول اللّه صلى الله عليه و آله (31)

از آن خ_رم_ا مي_ل مى ف_رم_ود،

- هيچ نعمتى را مذمت نمى فرمود،

- در مورد طعام ها نه تنها مذمت نمى كرد، بلكه از طعم آن تعريف هم مى نمود، - هيچ وقت طعم چيزى را مذمت نمى فرمود و آن را نمى ستود، - هيچ وقت غذائى را مذمت نفرمود، و اگر آن را دوست مى داشت، مى خورد، و اگر از آن خوشش نمى آمد، نمى خورد، ولى آن را مذمت نمى كرد كه ديگران هم نخورند.

- اگر چيزى تعارفش مى كردند آن تحقير نمى كرد، اگر چه يك خرماى پوسيده باشد.

محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- هيچ وقت تنها غذا نمى خورد،

- وقت__ى سف__ره انداخت__ه مى ش__د، قب__ل از سايري_ن ش_روع ب_ه غ__ذا مى ك__رد،

- وقتى با مردمى غذا ميل مى فرمود، اولين كسى بود كه دست به غذا مى برد، و آخرين كس بود كه دست برمى داشت، و چنين مى كرد تا همه مردم غذا بخ_ورن_د و خج_الت نكشند،

- دس__ت راس__ت آن حض__رت اختص__اص داش__ت ب__راى خ__وردن و آشامي__دن و دادن و گرفت____ن....

- غذا را با سه انگشت ابهام و انگشت پهلوى آن و انگشت وسطى برمى داشت، و گاهى هم از انگشت چهارمى كمك مى گرفت،

- هميش__ه با تمامى كف دس__ت غذا مى خورد، نه با دو انگش__ت و مى فرم__ود: غذا خوردن با دو انگش__ت خوردن شيط__ان است.

غذا و غذا خوردن رسول اللّه صلى الله عليه و آله (33)

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى خرما ميل مى فرمود، هسته آن را روى پشت دست مى گذاشت و آن گاه آن را دور مى انداخت.

- وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله گوشت ميل مى فرمود سر خود را به طرف گوشت پائين نمى انداخت، بلكه آن را به طرف دهان خود مى برد و آن را به طور مخصوصى و با تمام دندانها مى جويد، و مخصوصا وقتى گوشت ميل مى فرمود، هر دو دست خود را به خوبى مى شست و آن گاه دست تر را به صورت خود مى كشيد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله غذاى داغ را نمى خورد، و صبر مى كرد تا خنك شود، و مى فرمود: خ_داى تعالى م_ا را آتش نخ_وراني_ده، و غ_ذاى داغ ب_ركت ندارد،

- رسول خ__دا صلى الله عليه و آله هميشه خ__لال مى كرد، (حض__رت ام__ام ص_ادق عليه السلام فرم___ود: خلال ده_ن را خوشبو مى كند،)

- ظرف غذا را مى ليسيد و مى فرمود: غذاى آخر ظرف بركتش از همه آن غذا

(34) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه

صلى الله عليه و آله

بيشتر است، و وقتى هم كه از غذا فارغ مى شد، هر سه انگشت خود را يكى پس از ديگرى مى ليسيد و دست خود را از طعام مى شست تا پاكيزه گردد، - با هر كسى از مسلمانان كه او را دعوت مى كرد هم غذا مى شد، و هر چه آن ها مى خوردند، مى خورد، مگر اين كه براى آن ها ميهمانى سر مى رسيد كه در اي_ن ص_ورت ب_ا آن م_يهمان غ_ذا مي_ل مى ف_رم_ود،

- از هر غذائى بيشتر آن را دوست مى داشت كه شركت كنندگان در آن بيشتر باشند،

- اگر غلامى از آن حضرت دعوت مى كرد، مى پذيرفت،

- شام انبياء بعد از نماز عشاء بوده است، (اميرالمؤمنين عليه السلام فرموده: شما هم شام خ_وردن را ترك نكنيد، كه باعث خ_رابى بدن است،)

- رسول خدا صلى الله عليه و آله هيچ چيزى را دوست تر از آن نمى داشت كه دائما گرسنه و از خدا خائف باشد،

غذا و غذا خوردن رسول اللّه صلى الله عليه و آله (35)

- رسول اللّه صلى الله عليه و آله از همه انبياء زاهدتر بود، زيرا علاوه بر كنيزهائى كه داشت، داراى سيزده همسر بود، ولى با اينهمه هيچ وقت سفره اى از طعام برايش چيده نشد، و هرگز نان گندم نخورد، و از نان جو هم هيچ شكم سيرى نخ_ورد، و سه شب_انه روز گ_رسنه مى م_اند،

- آن حضرت هرگز از روى سيرى آروغ نزد،

- رسول اللّه صلى الله عليه و آله از خوردنى هاى دنيا اندك و به اطراف دندان خورد،

- دهان خود را از خوردنى هاى دني_ا پر نك_رد و به آن التف_اتى ننم_ود،

- لاغرترين اه_ل دني_ا بود از حيث تهيگ_اه، و گرسنه ترين شكم بود از جهت شكم.

آن را به پرى دهان نمى بلعيد، و مى فرمود:درد كبداز همين قورت دادن است،

(36) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- وقتى رسول اللّه صلى الله عليه و آله چيزى مى آشاميد، آشاميدنش با سه نفس بود، و آن را مى مكي_د و مث__ل پاره اى از م__ردم آن را نمى بلعيد،

- على عليه السلام فرمود: چند بار تجربه كردم و ديدم كه - رسول اللّه صلى الله عليه و آله آب يا هر آشاميدنى ديگر را به سه نفس مى آشاميد، و در ابتداى هر نفس بِسْمِ اللّه و در آخر آن اَلْحَمْدُلِلّه مى گفت، از سبب آن پرسيدم، فرمود: حمد خدا را به منظور اداى شكر پروردگار، و بسم اللّه را به منظور ايمنى از ضرر و درد مى گويم،

- رسول اللّه صلى الله عليه و آله در ظرف آشاميدنى نفس نمى كشيد، و اگر مى خواست نفس تازه كند ظرف را دور مى گرفت،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله آشاميدنى ها را هم در قدح هاى بلورى كه از شام مى آوردند، مى آشاميد و هم در قدح هاى چوبى و چرمى و سفالى،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله دوست مى داشت از قدح شامى بياشامد، و مى فرمود: اين ظرف

غذا و غذا خوردن رسول اللّه صلى الله عليه و آله (37)

از نظيف ترين ظرفهائى است كه در دسترس شماست،

- آن جناب با كف دست هم آب مى خورد و مى فرمود: هيچ ظرفى پ_اكي_زه تر از دست نيست.

حال تكيه غذا نخورد، مگر يك مرتبه، كه آن هم نشست و از در معذرت گفت: «بارالهآ من بنده تو و رسول توام!»

- رسول خدا صلى الله عليه و آله هيچ وقت در حال تكيه به دست راست يا به دست چپ غذا

(38) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

ميل نمى فرمود، بلكه مثل بنده ها مى نشست، و اين براى تواضع در برابر خ__داى ع__زّوج____لّ ب___ود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله مثل بنده ها غذا مى خورد، مثل آن ها مى نشست. آن حضرت روى زمين پست غ_ذا مى خورد، و روى زمين مى خوابيد،

- وقتى براى خوردن مى نشست، بين دو زانو و دو قدم خود را جمع مى كرد، همان طور كه نمازگزار مى نشيند، الاّ اين كه يكى از زانوها و قدم ها را روى زانو قدم ديگر مى گذاشت، و مى فرمود: من بنده اى هستم و لذا مثل بنده ها غذا مى خورم، و مثل آن ها مى نشينم!

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى سر غذا مى نشست مثل بنده اى مى نشست و به ران چ_پ خ__ود تك_ي_ه م_ى ك__رد،

- آن حضرت روى زمين غذا مى خورد، با مساكين و با بردگان هم غذا مى شد.

غذا و غذا خوردن رسول اللّه صلى الله عليه و آله (39)

و مى فرمود: اين كار را براى اين مى كنم كه اين منازل به نمازى كه در آن ها خوان_دم شهادت دهند.

(40) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

ري_ش خود را وانم__ى گ__ذاري__م،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله هر وقت مسافرت مى رفت پنج چيز با خود برمى داشت: آئينه، سرمه دان، شانه، مسواك و قيچى.

آرايش، نظافت، و عطر رسول اللّه صلى الله عليه و آله (45)

روى خود مى كشيد تا بدين وسيله از بوى خوش آن چارق_د خود را معطر سازد.

- اگر در روز عيد فطر براى رسول اللّه صلى الله عليه و آله عطر مى آوردند، اول به زنان خود مى داد.

x 5 _ نگهدارى از پوست بدن :

- رسول خدا صلى الله عليه و آله به انواع روغن ها خود را ضماد مى فرمود، و اغلب از روغن «بَنَفْسَ_ج» استفاده مى كرد، و مى فرمود: اين روغن بهترين روغن هاست، - رسول خدا صلى الله عليه و آله همواره روغن به خود مى ماليد، و هر كس بدن شريفش را روغن

(48) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

م__الى مى ك__رد تا حدود زير جام__ه را مى مالي__د و مابق__ى را خ__ود آن جن___اب ب___ه دس__ت خ__ود انج__ام م__ى داد.

او مرا ملامت مى كردند، مى فرمود: متعرضش نشويد، مقدر چنين بوده است!

فراش مزبور را يك تا برايش بگسترانند،

- هيچ وقت رسول خدا صلى الله عليه و آله از خواب بيدار نشد، مگر آن كه بلافاصله براى سجده خ__دا خ___ود را ب___ه روى زمي_ن ان_داخ___ت،

- وقتى ديد پرده در خانه اش تصوير دارد، به يكى از زنان خود فرمود: اى فلانه - اين پرده را از نظرم پنهان كن تا آن را نبينم، چه هر وقت چشمم بدان مى افتد به ياد دنيا

خانه، و زندگى خانوادگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (57)

و زخارف آن مى افتم! آرى به قلب و از صميم دل از دنيا اعراض كرده بود... .

موى شانه زدن،

- بيشتر لباس سفيد مى پوشيد و مى فرمود: زنده هاى خود را سفيد بپوشانيد،

(60) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

و مرده هاى خود را هم در آن كفن كنيد،

- بيشت_ر اوق_ات قب_اى باردار نظير لح_اف مى پوشيد، چه در جنگ، چه در غير آن،

- براى آن حضرت قبائى بود از سُندُس، كه وقتى آن را مى پوشيد از شدت سفيديش ب_ه زيب___ائ_ى اش اف__زوده م_ى ش__د،

- عبائى داشت كه آن را هر كجا كه مى خواست بنشيند دو تا مى كرد و زير خود مى گسترانيد،

- تمامى لباسهاي__ش تا پشت پا بلند بود،

- ازار را روى همه لباس ها مى پوشيد، و آن تا نصف ساق پايش بلند بود، - همواره پيراهنش را با شال مى بست، و چه بسا در نماز و غير نماز كمربند آن را باز مى كرد،

- براى آن جناب پتوئى بود كه با زعفران رنگ شده بود، بسيار اتفاق مى افتاد ك___ه تنه__ا هم__ان را ب___ه دوش گ_رفت__ه و با م__ردم ب__ه نم__از م_ى ايست__اد.

لوازم و وسايل زندگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (61)

- بسيار مى ش__د كه تنها يك كس__اء مى پوشي__د، بدون چي_ز ديگر،

- براى آن حضرت كسائى بود كه بار و لائى اش پشم بود، و آن را مى پوشيد و مى ف_رمود: م_ن بن_ده اى هست_م، و لب_اس بنده ه_ا را م_ى پ_وش_م،

- رسول اللّه صلى الله عليه و آله دوست مى داشت زينت دنيا را حتى به چشم هم نبيند، تا هوس لباس فاخر نكند،

- دو جامه ديگر هم داشت كه مخصوص روز جمعه و نماز جمعه بود،

- بسي__ار اتفاق مى افت__اد كه تنه__ا يك سرتاس__رى مى پوشي__د، بدون جامه ديگر و دو ط____رف آن را در بي__ن دو شان__ه خ__ود گ___ره م____ى زد،

- و غالبا با آن سرتاسرى بر جنازه ها

نماز مى خواند، و مردم به آن جناب اق__ت_داء م_ى ك__ردن_د،

- چه بسا در خانه هم تنها با يك ازار نماز مى خواند، و آن را به خود مى پيچيد، و گ_وشه چپ آن را به ش_انه راست، و گوش_ه راستش را به شانه چپ مى انداخت،

(62) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- چه بسا نماز ش_ب را ب_ا اِزار (روانداز) مى گ_ذاش_ت،

- براى آن جناب كساء سياه رنگى بود كه وقتى آن را به كسى بخشيد، ام سلمه پرسيد:

- پ_در و م_ادرم ف_دايت ب_اد، كس_اء سياه شما چه شد؟

فرمود: پوسيدش! ام سلمه عرض كرد:

- هرگز زيباتر از سفيدى تو در سياهى آن كساء نديدم!

- انس (خدمتگزار رسول اللّه صلى الله عليه و آله ) مى گويد: خيلى از اوقات آن حضرت را ديدم كه نماز ظهر را با ما در يك شمله (قطيفه كوچك) خواند، در حالتى كه دو طرفش را گ_ره زده ب_ود،

- آن حضرت هر وقت لباس نو مى پوشيد لباس كهنه اش را به فقيرى مى داد و مى گفت: هيچ مسلمانى نيست كه با لباس كهنه خود مسلمانى را بپوشاند، و جز براى خدا نپوشاند، مگر اين كه آن چه را كه از او پوشانيده، از خودش در ضمانت خدا و حرز و خير او خواهد درآمد، هم در دنيا و هم در آخرت،

لوازم و وسايل زندگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (63)

- لباس پنبه، لباس رسول اللّه صلى الله عليه و آله است، چه آن جناب لباس پشمى و موئى نم_ى پ___وشي___د، مگ___ر ب__ه جه__ت ض___رورت،

- انبياء عليهم السلام پي_راه_ن را قب_ل از شل_وار مى پ_وشيدند.

سه دور و يا پنج دور به سرش پيچيده مى شد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله را عمامه اى بود كه آن را سحاب مى گفتند، و آن را به على عليه السلام بخشيد، و گاهى كه على عليه السلام آن را به سر مى گذاشت و مى آمد، رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود: على با سحاب مى آيد!

- خيلى از اوقات شبكلاه تنها يا زير عمامه به سر مى گذاشت، و خيلى از اوقات

(64) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

آن را از سر خود برداشته و به عنوان ستره پيش روى گذاشته و به طرف آن نم__از مى خواند،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله از شبكلاه هائى به سر مى گذاشت كه با دوخت خط خط شده بود.

x 4 _ انگشترهاى رسول اللّه صلى الله عليه و آله :

- رس_ول خ_دا صلى الله عليه و آله هميش_ه انگشت_رى به دست مى كرد،

- انگشت_____ر رس_____ول اللّ__ه صلى الله عليه و آله از نق__ره ب____ود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله دو انگشتر داشت، به يكى نوشته بود «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه - مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه» و به ديگ_رى نوشت_ه ب_ود: «صَ_دَقَ اللّه»

- (امام صادق عليه السلام فرمود:) نگين انگشتر بايد كه مدور باشد، نگين رسول اللّه صلى الله عليه و آله هم همين طور بود،

- بسيار مى شد از خانه بيرون مى آمد، در حالى كه نخى به انگشترى خود بسته بود تا بدان وسيله با ياد كارى كه مى خواست انج_ام ده_د، بيفتد،

لوازم و وسايل زندگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (65)

- با انگشتر نامه هارا مهر مى كرد و مى فرمود: امضاء كردن نامه ها بهتر است از تهمت،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين و حسن و حسين و همه ائمّه معصومين عليه السلام هميشه انگشتر را به دست راست خود مى كردند.

آن جناب بدان عصا تكيه مى كرد، و در نماز عيد فطر و عيد اضحى آن را به دست مى گرفت،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله هر وقت به مسافرت مى رفت، پنج چيز با خود برمى داشت: آئينه، سرمه دان، شانه، مسواك و قيچى،

- براى رسول خدا صلى الله عليه و آله مشكدانى بود كه بعد از هر وضو گرفتن آن را به دست تر مى گرفت، و در نتيجه هر وقت كه از خانه بيرون تشريف مى آورد، از بوى خوشش شناخته مى شد كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله است،

(66) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- براى رسول خدا صلى الله عليه و آله سرمه دانى بود كه هر شب با آن سرمه به چشم م__ى كشي_د و س__رم___ه اش سرم__ه سن___گ ب_ود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله آشاميدنى ها را هم در قدح هاى بلورى كه از شام مى آوردند، و هم در ق_دح هاى چرمى و چوبى و سفالى مى آشاميد،

- رسول اللّه صلى الله عليه و آله آفتابه اى از سفال داشت، كه با آن وضو مى گرفت، و از آن مى آشاميد، و چون مردم مى دانستند كه آفتابه آن جناب مخصوص وضو و آشاميدنش است، از اين رو كودكان را به عنوان تيمن و تبرك مى فرستادند تا از آن آفتابه بياشامند، و از آب آن به صورت و بدن خود بمالند، بچه ها هم ب__دون پ_رواى از آن جن_اب چني_ن مى ك_ردن_د.(1)

1- ال_مي______زان ج 12، ص 185. رواي__ات اس_لام__ى

لوازم و وسايل زندگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (67)

(68)

از او درخواست نشد كه در جواب بگويد: نه!

- حاجت هيچ حاجتمندى را رد نكرد، بلكه عملاً يا به زبان، به قدرى كه برايش ميسور بود، آن را برآورده مى ساخت،

سخاوت و بخشندگى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (71)

- رسول خدا صلى الله عليه و آله روزهاى عيد قربان دو قوچ ذبح مى كرد، يكى را از طرف خود، و ديگ__رى را از ط__رف فق__راى امت____ش،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله چنين بود كه احدى از او از مال دنيا چيزى درخواست نمى كرد، مگر اين كه آن حضرت مى دادش، تا اين كه روزى زنى پسرى را كه داشت نزد آن حضرت فرستاد و گفت: از رسول اللّه صلى الله عليه و آله چيزى بخواه! اگر در جوابت فرمود: چيزى در دست ما نيست! بگو: پس پيراهنت را به من بده! رسول خدا صلى الله عليه و آله پيراهن خود را درآورد و جلوى پسر انداخت، خداى تعالى با آيه: «لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً اِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوما مَحْسُورا! - دست خود را بسته به گردن خود مكن، و آن را به كلى هم از هم باز مكن، تا اين چنين ملامت شده و تهى دست نشوى!» (29 / اسراء) آن جناب را تأديب فرموده و به ميانه روى در انفاق وادارش نمود!

(72) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

باشى، و اگر خواهى پادشاهى رسول باشى؟ جبرئيل اين صحنه را مى ديد، رسول خدا صلى الله عليه و آله از راه مشورت به جبرئيل نگريست، و او با دست اشاره كرد كه افتادگى را انتخاب بكن! و لذا رسول اللّه صلى الله عليه و آله در جواب آن فرشته فرمود: بندگى و تواضع را با رسالت انتخاب

تواضع، مهربانى و بلند طبعى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (73)

كردم! فرشته مزبور در حالى كه كليد خزاين زمين را در دست داشت، گفت: اي_ن كه چي_زى ه_م از آن چه ن_زد خ_دايت دارى ك_است_ه نش_د!

- خ_زاين دنيا بر او عرضه شد، لكن او از قبولش استنكاف فرمود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله بر مركب لخت سوار مى شد، و ديگرى را هم رديف خ__ود س__وار م_ى ك_رد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله با فقرا مى نشست، و با مساكين هم غذا مى شد،

- خويشاوندان را در عين اين كه بر افضل از آنان مقدم نمى داشت، صله رحم مى كرد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله داراى غلامان و كنيزان بود، ولى در خوراك و پوشاك از ايشان برترى نمى جست،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله مثل بنده ها غذا مى خورد، و مثل آن ها مى نشست روى زم__ي_ن پس_ت غ__ذا م_ى خ_ورد، و روى زمي_ن م_ى خ_واب_ي_د،

(74) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى سر غذا مى نشست مثل بنده اى مى نشست، و به ران چ_پ خ_ود تكيه مى كرد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله روى زمين مى نشست، و گوسفندان را بين دو پاى خود مى گ_ذاشت، و شي_ر آن ها را مى دوشيد،

- اگر غلامى از او دعوت مى كرد، مى پذيرفت،

- هيچ وقت در حال تكيه كردن غذا ميل نفرمود، تا از دنيا رحلت فرمود، - رسول خدا صلى الله عليه و آله از روزى كه خداوند متعال او را به نبوت مبعوث فرمود،

و تا روزى كه از دنيا رفت، در حال تكيه غذا نخورد، بلكه مانند بردگان غذا ميل مى كرد، و مانند آن ها مى نشست... و اين براى اظهار كوچكى و تواضع در برابر خ_داى عزّوجلّ بود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى وارد منزلى مى شد، نزديك ترين جاى نسبت به

تواضع، مهربانى و بلند طبعى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (75)

محل ورودى مى نشست،

- هرگ__ز دس___ت طم__ع ب__ه س__وى چي__زى دراز نك__رد،

- هيچ وقت بي__ن دو چيز مخيّ__ر نشد، مگر اين ك_ه دشوارتر آن دو را انتخاب كرد،

- اگ__ر چي__زى تعارف__ش مى كردن__د، آن را تحقي__ر نمى ك__رد، اگر چه يك خرم___اى پوسي__ه باشد.

به او مى شد به مقام انتقام درآيد، مگر اين كه محارم خدا هتك شود، كه در اين صورت خشم مى كرد، و خشمش هم ب___راى خ_داى ت_ع_ال_ى ب___ود،

عفو و غضب، شهامت و حق طلبى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (77)

- ه__ر چي_زى را كه خداى تعال__ى حقي_ر مى دانس__ت، او ني__ز تحقي_رش مى كرد،

- اگر غضب مى كرد (و البته جز براى خدا غضب نمى كرد،) هيچ چيز تاب مقاومت در ب_رابر غضب__ش را نداش__ت و هم چني__ن در تم__ام ام__ورش همي_ن طور بود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله دشمنان زيادى داشت، و با اين حال در بين آنان تنها و بدون محافظ رفت وآمد مى كرد،

- هيچ ام_رى از امور دني_ا آن جناب را به هول و هراس در نمى آورد،

- هرگ_ز مسكين_ى را ب_راى ته_ى دست_ى ي_ا مرضش تحقير نم_ى كرد،

- از هيچ سلطانى به خاطر سلطنتش نمى ترسيد، و فقير و سلطان را به يك جور دعوت به توحيد مى فرمود،

- وقتى كه حقى پايمال مى شد، از شدت خشم كسى او را نمى شناخت،

- و از هيچ چي__ز پ__روا نداش__ت، تا آن ك___ه احقاق ح__ق مى ك_رد،

- هر عمل نيكى را تحسين و تقويت مى كرد، و هر عمل زشتى را تقبيح و ت___وه_ي__ن م_ى ن_م_ود،

(78) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- درب_اره ح__ق ك_وت_اه_ى و از آن ت_ج_اوز ن_م_ى ك_رد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله حق را انفاذ مى كرد، اگر چه ضررش عايد خودش و ي_ا اص_ح_اب__ش مى ش_د،

- اگر موعظه مى كرد، موعظه اش جدى بود، نه به شوخى،

- وقتى هم كه به مصيبتى و يا به ناملايمى برمى خورد، امر را به خدا واگذار مى كرد، و از حول و ق_وه خويش تبرى مى جست، و از خدا راه چاره مى خواست، - رسول خدا صلى الله عليه و آله هر

وقت جوش كوچكى در بدن خود مى ديد، پناه به خدا مى برد، و اظهار مسكنت در برابر او مى نمود، و خود را به او مى سپرد، خدمتش عرضه داشتند: يا رسول اللّه صلى الله عليه و آله اين جوش كوچك كه چيز قابل توجهى نيست؟ مى فرمود: آرى ولكن خداى تعالى وقتى بخواهد درد كوچكى را بزرگ نمايد، مى توان__د و چنان كه اگ__ر بخواه__د درد بزرگ_ى را كوچك كند، نيز مى تواند! (1)

1- الميزان ج 12، ص 185تا236. روايات اسلامى

عفو و غضب، شهامت و حق طلبى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (79)

(80)

هم_ه امور مي_انه رو بود، گاه_ى اف_راط و گاهى تفريط نمى كرد،

- از غفل_____ت مسلمي___ن و انح___رافش___ان ايم_____ن نب____ود،

(82) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- حياى رسول اللّه صلى الله عليه و آله از عروس حجله بيشتر بود، و چنان بود كه اگر چيزى را دوست نمى داشت، ما از قيافه اش مى فهميديم،

- زنان اولاددار يا بى اولاد و حتى بچه ها را هم كنيه (لقب) مى گذاشت، و ب_دي_ن وس_يله دل آن_ان را به دست مى آورد،

- هيچ ديده نشد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله با كسى مصافحه كند و او جلوتر از طرف دست خود را بكشد، بلكه آن قدر دست خود را در دست او نگه مى داشت تا طرف دست آن جناب را رها سازد.

- هيچ ديده نشد كه كسى با پرچانگى خود مزاحم آن حضرت شود و او از روى انزج__ار سك__وت كند، بلكه اين قدر حوصله به خرج مى داد تا طرف ساكت شود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله با اشخاص مطايبه داشت، چيزى كه هست، آن جناب در ش_وخ_ى ه_اي_ش ج__ز ح_ق ن_م_ى گ_ف_ت،

- رس_ول اللّ_ه صلى الله عليه و آله هم__واره با اشخ__اص شوخ__ى مى كرد و

ادب و رفتار رسول اللّه صلى الله عليه و آله در جامعه (83)

مى خواست بدين وسيله آن___ان را مس_رور س__ازد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله رسمش اين بود كه وقتى مردم بچه هاى نورسيده خود را به عنوان تبرك خدمت آن حضرت مى آوردند، آن حضرت براى احترام خانواده كودك وى را در دامن خود مى نشاند، چه بسا بچه در دامن آن حضرت مى شاشيد و كسانى كه مى ديدند ناراحت مى شدند و سر و صدا راه مى انداختند، آن حضرت نهيبشان مى زد و مى فرمود: هيچ وقت شاش بچه را قطع مكنيد، و بگذاريد تا آخر شاش خود را بكند! خلاصه صبر مى كرد بچه

تا به آخر بول بكند، و آن وقت در حق او دعا مى فرمود، و يا برايش اسم مى گذاشت. و با اين عمل خاندان كودك را بى نهايت مسرور مى ساخت، و طورى رفتار مى نمود كه خانواده كودك احساس نمى كردند كه آن جناب از بول بچه شان متأذى شد، تا در پى كار خود مى شدند و آن وقت برمى خواست و لباس خود را مى شست.

- رسم رسول خدا صلى الله عليه و آله اين بود كه اگر كسى از مسلمين را سه روز نمى ديد

(84) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

جوياى حالش مى شد، اگر مى گفتند سفر كرده است، حضرت دعاى خيرش مى فرمود، و اگر مى گفتند: منزل است، به زيارتش مى رفت، و اگر مى گفتند: مريض است، عيادتش مى فرمود،x 2 _ رفتار و ادب رسول اللّه صلى الله عليه و آله با اهل فضل و بزرگان قوم :

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى با مؤمنين خداحافظى مى فرمود، مى گفت: خداوند تقوى را زاد و توشه شما قرار دهد، و به هر خيرى مواجهتان سازد، و هر حاجتى را از شما برآورده گرداند، و دين و دنياى شما را سالم و ايمن سازد، و شما را به سلامت و با غنيمت فراوان برگرداند،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله با اشخاصى كه از مكه مى آمدند، مى فرمود: خداوند عبادتت را قبول و گناهت را بامرزد، و در قبال مخارجى كه كردى به تو نفقه روزى كند، - وقتى كسان__ى را تبري__ك و تهنيت م__ى داد، مى فرم__ود: «ب__ارك اللّه لكم و بارك اللّه عليكم - خداوند برايت مبارك كن__د و آن را بر ت__و مست__دام بدارد،»

- رسول خدا صلى الله عليه و آله به زنان هم سلام مى كرد و آن ها سلامش را جواب مى دادند.

ادب و رفتار رسول اللّه صلى الله عليه و آله در جامعه

(85)

مشايعت مى فرمودند اندوه بر دلش مستولى مى شد، و بسيار حديث نفس مى كرد، و خيلى كم حرف مى زد،

- وقتى به صاحبان مصيبت تسليت مى داد، مى فرمود: «آجَرَكُمُ اللّهُ وَ رَحِ_مَكُمْ - خ_داوند اج_رتان ده_د و شم_ا را رح_م كن_د!»

- رسول اللّه صلى الله عليه و آله وقتى مى خواست بعد از دفن جنازه اى خاك بر آن ب_ري_زد، تنه_ا س_ه مشت م_ى ريخت،

- سنت است كه تابوت را از چهار طرفش به دوش بكشند، و اگر بخواهند اطراف ديگرش را هم حمل كنند، مستحب است،

- رسول اللّه صلى الله عليه و آله نسبت به مرده هاى بنى هاشم كارهاى مخصوص انجام مى داد،

(88) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

كه نسبت به اموات ساير خانوده ها آن كارها را نمى كرد، از آن جمله وقتى به جنازه اى از بنى هاشم نماز مى خواند و قبرش را آب مى پاشيدند، دست خود را بر قبر مى گذاشت، به طورى كه انگشتان مباركش در گل فرو مى رفت، و اگر غريب يا مسافرى از اهل مدينه كه داشت به شهر مدينه وارد مى شد و از قبرستان مى گذشت و آن قبر تازه و اثر انگشتان را مى ديد، مى فهميد كه صاحب اين قبر از بنى هاشم است، و لذا مى پرسيد: از آل محمد عليهم السلام چه كسى تازه از دنيا رفته است؟ (1)

1- ال_مي______زان ج 12، ص 185 تا 236. رواي____ات اس___لام__ى

رسم رسول اللّه صلى الله عليه و آله در تشييع جنازه مسلمين (89)

(90)

هر وقت حرف مى زد، در حرف زدنش تبسم مى كرد، - وقتى حرف مى زد، كلام را از اول تا آخر با تمام فضاى دهان بي_ان مى ك_رد، (بسيار ف_صي_ح ب_ود.)

(91)

- در سخن گفتن بين جملات فاصله مى داد تا اگر كسى بخواهد سخنانش را حفظ كن_د، ف_رص_ت داشته باشد،

- ج_وه_ره ص_دايش بلن_د، و از تم_امى م_ردم خ_وش نغم_ه تر ب_ود،

- وقتى تكلم مى فرمود، در كلام خود تكرار نداشت، - كلامش همه روشن بود، به طورى كه هر شنونده اى آن را مى فهميد،

- كلامش همه كوتاه، جامع، خالى از زوايد، و وافى به مقصود بود، گوئى اجزاى آن ها تابع يكديگرند،

- نه كسى را با كلام خود مى آزرد، و نه به كسى در كلامش اهانت مى كرد. - هيچ وقت با كسى مطالبى را كه خوش آيند آن كس نبود، در ميان نمى گذاشت، - اگ__ر موعظ__ه مى ك__رد، موعظ_ه اش ج__دى بود، نه به شوخ__ى،

- خطب__ه اش از هم__ه خطبه ه_ا كوتاه ت__ر و از هذي__ان دور ب___ود،

- وقتى سخن مى گفت، انگشت ابهام دست چپ را به كف دست راست مى زد.

(92) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

زدن قبي__ح ب__ود و مى خواس__ت به ط__رف ياد بده__د ت__ا او

سخن گفتن و سكوت كردن رسول اللّه صلى الله عليه و آله (93)

ني__ز از آن خ___وددارى كن__د،

سوم - در جائ__ى ك__ه مى خ__واس__ت درباره اص__لاح امت__ش مط__الع__ه و فك___ر كن___د،

چهارم - در م__واردى كه مى خواس__ت دست به كارى زند كه خيز دنيا و آخرتش در آن باشد!

و امان__ت بود،

- در مجلس او آوازها بلند نمى شد، و نواميس مردم هتك نمى گشت، - اه_ل علم و اص_حاب حديث در حضورش نزاع نمى كردند،

- اگر احيانا از كسى لغزشى سر مى زد، آن جناب طورى تأديبش مى فرمود كه براى هميشه مراقب مى شد تا تكرار نكند،

- جلسايش همه با هم متعادل بودند و مى كوشيدند كه با تقوا مواصلت يكديگر كنند. و با يكديگر متواضع بودند. و بزرگتران را احترام نموده، و به كوچكتران مهربان بودند، و صاحبان حاجت را بر خود مقدم مى شمردند، و غريب ه_ا را حف_اظت مى ك_ردند،

- هر دانشمندى كه موفق به درك حضورش شد، اين معنا را گفت كه من به چشم خود، احدى را نه قبل از او، و نه بعد از او، نظير او نديدم!

مجالس رسول اللّه صلى الله عليه و آله (97)

سر آن ها سايه افكنده است، وقتى ساكت مى شد، آن ها تكلم مى كردند، و در حضور او ن_زاع و مشاجره نمى كردن_د،

- اگ__ر كسى تكل__م مى كرد ديگ__ران سكوت مى كردن__د، تا كلام_ش پاي_ان پذيرد،

- تكلمشان در حضور آن جناب به نوبت بود،

- اگر جلسايش از چيزى به خنده مى افتادند، آن جناب نيز مى خنديد، اگ__ر از چي__زى تعج__ب مى ك__ردن_د، او ني__ز تعج__ب خ_ود را نش_ان مى داد،

- اگر ناشناسى از آن جناب چيزى مى خواست، و در درخواستش اسائه

مجالس رسول اللّه صلى الله عليه و آله (99)

ادب و جفائى مى كرد، آن جناب تحمل مى نمود، به حدى كه اصحابش در صدد رفع مزاحمت او بر مى آمدند، و آن حضرت مى فرمود: هميشه صاحب_ان حاجت را مع_اونت و ي_ارى كنيد!

- ه_رگز ثن_اى كسى را نمى پذيرفت مگر اين كه به وى احسانى كرده باشد، - كلام احدى را قطع نمى كرد، مگر اين كه مى ديد از حد مشروع تجاوز مى كند، كه در اين صورت كلامش را قطع مى كرد، يا به نهى و بازداريش از تج__اوز ي_ا به ب_رخاست از مج_لس! (1)

1- ال_م_ي___زان ج: 12، ص: 185 تا 236. رواي__ات اس_لام_ى

(100) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

آن آب

(101)

را به اطراف محاسن خود جريان داد و بعدا يك مرتبه دست خود را به صورت و پيشانى خود كشيد.

سپس دست چپ را در آب فرو برده و به پرى آن آب به آرنج دست راست خود ريخت و كف دست چپ را به ساعد دست راست كشيد به طورى كه آب تا نوك انگشت_ان آن ج_ريان ي_افت.

آن گاه با دست راست كفى از آب پر كرده و به آرنج چپ ريخت و آن را با كف دست راست به ساعد و سرانگشتان دست چپ مرور داد.

جلوى سر و پشت پا را با ترى دست راست و بقيه ترى دست چپ مسح كرد. اب_____و جعف_____ر عليه السلام ف____رم______ود:

خدا تك است و تك را دوست مى دارد، از اين جهت در وضو هم سه مشت آب بس است: يكى براى صورت، و دو تا براى دو ذراع، و با رطوبت دست راست جلوى سرت را، و با بقيه آن پشت پاى راستت را مس_ح مى كن_ى، و ب_ا رطوبت دس_ت چپ پشت پ_اى چپ را!

(102) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

اب_وجعفر عليه السلام فرمود: مردى از امي_رالمؤمنين عليه السلام پرسيد؟

- وض__وى رس_ول اللّ_ه صلى الله عليه و آله چ_ط_ور ب_ود؟

آن حضرت همين طور كه من براى شما حكايت كردم براى آن شخص حكايت كرد.

- رس__ول خ___دا صلى الله عليه و آله وقت__ى وض___و مى گ__رف__ت در هم__ه ج__اى وض__و، اول سم___ت راس___ت را م__ى شس______ت،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله با يك مد آب (تقريبا يك چارك من تبريز) وضو مى گرفت، و با يك صاع (تقريبا يك من تبريز) غسل مى كرد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله براى هر نمازى وضوئى مى گرفت، تا آن كه سال فتح مكه فرا رسيد و از آن به بعد براى خواندن چند

نماز به يك وضو اكتفاء كرد. عمر پرسيد: يا رسول اللّه! مى بينم كارى كردى كه تا كنون نكرده بودى؟ فرمود: مت_وجه هستم و عم_دا چنين مى كنم!

- مضمضه كردن (قبل از وضو آب در دهان گرداندن،) و استنشاق كردن (آب در بينى كشيدن،) از چيزهائى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله آن را سنت قرار داده است.

طهارت رسول اللّه صلى الله عليه و آله (103)

فطر و غسل در جميع اعياد و غسل هاى ديگر بسيار است.

عرض كردم:)

- مقصود شما از «وَتْر» همان دو ركعت نشسته بعد از عشاء است؟ فرمود:

- آرى! اين دو ركعت، يك ركعت حساب مى شود، و اگر كسى آن را بخواند و در آن شب مرگ او را از خواندن نماز «وَتْر» باز دارد، مثل كسى مى ماند كه

نماز رسول اللّه صلى الله عليه و آله (107)

«وَتْر» را خوانده باشد، و اگر هم نمرد كه آخر شب برخاسته و «وَتْر» را م_ى خواند! عرض كردم:

- آيا رسول اللّه صلى الله عليه و آله ه_م اين دو ركعت نم_از را خواند؟ فرمود:

- نه! براى اين كه به رسول اللّه صلى الله عليه و آله وحى مى آمد، و مى دانست كه آيا امشب مى ميرد، يا نه، و اين ديگران هستند كه چنين علمى ندارند، از همين جهت بود ك_ه خ_ودش نخ_واند و به ديگ_ران دست_ور داد تا بخ_وانن_د....

(ممكن است مقصود امام عليه السلام از اين كه فرمود رسول اللّه صلى الله عليه و آله اين دو ركعت نماز را نخواند، اين باشدكه آن حضرت به طور دائمى اين نماز را نمى خواند، بلكه گاهى مى خواند و گاهى نمى خوان__د، كما اين كه از بعض__ى از احادي__ث ديگر اين معنا استفاده مى شود.)

- رس_ول خدا صلى الله عليه و آله هيچ روزى تا ظهر نمى شد نمازى نمى خواند،

- وقتى كه ظهر مى شد و به قدر نصف انگشت سايه مى گشت، هشت ركعت مى خواند،

- وقت_ى س_ايه به ق_در يك ذراع مى ش_د نم_از ظهر را مى خواند،

(108) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- بعد از نماز ظهر هم دو ركعت،

- و قب__ل از نم__از عص__ر دو ركع__ت مى خوان__د، (در اي__ن رواي__ت تمام__ى نافل_ه عصر را ذك__ر ن_كرده!)

- تا آن كه سايه به قدر دو ذراع مى شد آن وقت نماز عصر را به جاى مى آورد، - وقتى آفتاب غروب مى كرد نماز مغرب را مى خواند،

- و بع__د از زوال سرخ__ى شف__ق عش__اء را مى خوان__د، (مى فرم__ود: وقت عشاء ت__ا ثل__ث ش_ب امتداد دارد!)

- بعد از عشاء نماز ديگرى نمى خواند تا شب به نصف مى رسيد، آن گاه برخاسته و سي__زده ركع__ت نم__از مى خوان__د، ك__ه سيزدهم__ى آن نم__از وت__ر ب__ود و دو ركع__ت از آن ن_اف_ل_ه صب___ح،

- وقتى فجر طالع و هوا روشن مى گشت، نماز صبح را مى خواند!

- رسول خدا صلى الله عليه و آله در شب هائى كه باران مى باريد، نماز مغرب را مختصر مى خواند و

نماز رسول اللّه صلى الله عليه و آله (109)

در خواندن عشاء هم عجله مى كرد، و آن را زودتر از وقت فضيلتش يعنى با مغرب مى خواند، و مى فرمود: - كسى كه به مردم رحم نكند، در حقش رحم نمى كنند! - رسول خدا صلى الله عليه و آله در مسافرت ها گاهى كه با شتاب راه مى پيمود، نماز مغرب را تأخير مى انداخت و آن را با عشاء مى خواند،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى كه در سفر بود، و هم چنين در مواقعى كه كار فوتى داشت، ظهر و عصر را با هم مى خواند، و هم چنين بين مغرب و عشاء فاصله نمى انداخت، - بسيار مى شد كه مؤذن در گرماى ظهر مى آمد دنبال رسول اللّه صلى الله عليه و آله و حضرت مى فرم_ود: «ابرد! ابرد! بگذار هوا خنك شود!»

سپس دندان ها را مسواك مى كرد، و تطهير مى نمود. و به مسحد مى رفت، و چهار ركعت نماز مى خواند، كه ركوع هر ركعتش به اندازه قرائت آن، و سجودش به قدر ركوع آن طول مى كشيد، به حدى طولانى بود كه گفته مى شد چه وقت سر برمى دارد؟

- آن گاه به بستر خ__ود برمى گش__ت و تا خدا مى خواست مى خوابيد، سپس بيدار مى شد و مى نشست، و همان آيات را تلاوت مى كرد، و چشم به آسمان مى انداخت و آن گ__اه مس__واك مى زد و تطهي__ر مى نم__ود و به مسجد مى رف__ت و باز هم مثل ب__ار اول چه__ار ركع__ت ن_ماز م_ى گ__ذاش____ت.

- مجددا به بستر خود مراجعت مى كرد، و مقدارى مى خوابيد، و سپس بيدار مى شد، و نگاهى به آسمان مى انداخت، و همان آيات را تلاوت مى فرمود. و باز مسواك و تطهير را انجام مى داد و به مسجد تشريف مى برد، و يك ركعت نماز وتر و دو ركعت ديگر را مى خواند و براى نماز صبح بيرون مى شد.

نماز رسول اللّه صلى الله عليه و آله (111)

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى به نماز مى ايستاد، از ترس خدا رنگش مى پريد، و از اندرون دل و قفسه سينه اش صدائى نظير صداى اشخاص خائف و وحشت زده شنيده مى شد.

- رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى نماز مى خواند، پارچه اى را مى ماند كه در گوشه اى افت_اده ب_اشد.

- (عايشه گفته است:) رسول خدا صلى الله عليه و آله براى ما و ما براى او سخن مى گفتيم، همين كه موقع نماز مى شد، حالتى به خود مى گرفت كه گوئى نه او ما را مى شناسد و ن_ه ما او را مى شناسيم.

- اميرالمؤمنين على عليه السلام وقتى كه محمد ابوبكر را ولايت مصر داد، دستورالعملى به او مرحمت نمود، و در ضمن آن فرمود: مواظب ركوع و سجود خودت

باش، زيرا رسول اللّه صلى الله عليه و آله از همه مردم نمازش كامل تر و در عين حال عملياتش در نماز از همه سبك تر و كمتر بود!

- هر وقت دهن دره و كش واكش رسول خدا صلى الله عليه و آله را مى گرفت، آن حضرت آن را با

(112) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

دست راست خ__ود رد مى كرد.

- رسول خدا صلى الله عليه و آله هميشه صفوف نماز ما را منظم مى فرمود، به طورى كه اگر تيرى رها مى شد، فاصله همه از آن تير يكسان بود، تا اين كه رفته رفته براى همه عادت ش__د، اتفاقا روزى به مسج__د تشريف آورد و به نم__از ايستاد و خواست تا تكبيرة الاحرام را بگويد، متوجه شدكه مردى سينه اش جلوترازسايرين است، فرمود:

«بندگان خدا! صفوف خود را منظم كنيد، و گرنه ميان شما اختلاف خواهد افتاد!»

- رسول خدا صلى الله عليه و آله دست به شانه هاى ما مى گذاشت و ما را پس و پيش مى كرد و مى فرم__ود: «منظ__م بايستي__د» وگرنه در ايست__ادن اختلاف داشت__ه باشي__د، «دلهايتان هم مختلف خواهدشد!»

رسول خدا صلى الله عليه و آله در حين نماز، هيچ كس به خدمتش نمى آمد و نمى نشست مگر اين كه ب__راى خاط__ر او نم__از را كوت__اه مى كرد و متوج__ه او مى شد و مى فرم__ود: آيا حاجت__ى دارى؟ پس از آن ك_ه حاج__ت او را برم__ى آورد، مجددا به نم__از مى ايستاد.

نماز رسول اللّه صلى الله عليه و آله (113)

ركعتى «تراويح» است، و اين نماز نافله ماه رمضان، غير از پنجاه ركعت نافله هاى يوميه است، در كيفيت تقسيم كردن اين هزار ركعت نماز بر شب هاى رمضان اخبار زيادى وارد شده است.) - از طريق امامان اهل بيت عليه السلام وارد شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله اين نمازها را بدون جماعت مى خواند، و از خواندن آن به جماعت نهى مى كرد، و مى فرمود: «در نافل__ه جماع_ت نيست!»

(114) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

اَتُوبُ اِلَيْه!» و بر اين كار تا يكسال مداومت و مواظبت داشته باشد، خداى تعالى اسمش را در زمره كسانى مى نويسد كه در سحرها طلب مغفرت مى كردند. رسول خدا صلى الله عليه و آله هم همين طور در نماز وتر خود هفتاد بار استغفار مى كرد، و هفت بار مى گفت: «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النّار - اين موقف كسى است كه از آتش دوزخ پناهن__ده ت_و شده است!»

وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله را به معراج بردند و در آن جا نماز گذاشت و ذكر گفت و از

(116) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

عظمت خداوند ديد آن چه را كه ديد، بندهاى بدنش مرتعش شد و بدون اختيار به حالت ركوع درآمد و در آن حال گفت:

«سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِه!»

وقتى كه از آن حالت برخاست، نظرش به خداى خود در مكان بالاترى كه از آن بلندتر تصور نمى شود. افتاد و بدون اختيار صورت خود را به خاك نهاد و گفت:

«سُبْحانَ رَبِّىَ الاَْعْلى وَ بِحَمْدِه!»

و هم چنين تكرار مى كرد تا پس از گفتن هفت مرتبه قدرى از آن رعبى كه دلش را پر كرده بود، كاسته گرديد. از اين جهت در امتش هم اين دو ذكر سنت شد!

نماز رسول اللّه صلى الله عليه و آله (117)

پنجشنبه اول ماه، چهارشنبه وسط ماه، و پنجشنبه آخر ماه - را روزه مى گرفت و مى فرمود: اگر كسى چنين كند، مثل اين است كه تمام عمرش روزه باشد.

- (امام صادق عليه السلام فرمود: پدرم بارها مى فرمود كه هيچ كسى نزد خدا دشمن تر و مغبوض تر از كسى نست كه وقتى به او مى گويند: رسول خدا صلى الله عليه و آله چنين و

(118) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

چنان مى كرد - مثلاًزياد روزه نمى گرفت - و تو چرا اين قدر روزه مى گيرى و نماز مى خوانى در جواب بگويد: خدا مرا به خواندن نماز زياد و گرفتن روزه بسيار عذاب نخواهد كرد، زيرا معنى اين حرف اين است كه رسول خ_دا صلى الله عليه و آله بيش از آن نمى ت_وانسته عب_ادت كند!)

- رسول خدا صلى الله عليه و آله در اوايل بعثت روزه گرفتنش اين طور بود كه يك مدت اين قدر پى در پى روزه مى داشت كه مى گفتند، هيچ روزى را بدون روزه به سر نمى برد، و مدتى ديگر اين قدر پى در پى بى روزه مى بودكه گفته مى شد: روزه نمى گيرد! - آن گاه اين رويه را ترك كردند و مدتى يك روز در ميان روزه مى گرفتند كما اين كه روزه حضرت داود عليه السلام هم همين طور بوده است.

- پس از مدتى اين را نيز ترك كرد، و مدتى همان ايام البيض هر ماه را روزه مى گرفت، نهايتا اين را نيز ترك كرده و سه روزى را كه در ايام البيض روزه مى گرفت، در دهه هاى ماه تقسيم كرد، يكى را در پنجشنبه دهه اول، يكى را در چهارشنبه دهه دوم، و يك را در پنجشنبه دهه سوم مى گرفت، و

روزه و اعتكاف رسول اللّه صلى الله عليه و آله (119)

ت_ا زن__ده ب__ود اين روي___ه را داش_ت.

- رسول

خدا صلى الله عليه و آله از دنيا رحلت فرمود، در حالى كه رويه اش در روزه داشتن اين بود كه ماه شعبان و رمضان و سه روز از هر ماه را روزه مى گرفت. - (از سماعه نقل شده كه از امام صادق عليه السلام پرسيدم:) آيا رسول اللّه صلى الله عليه و آله ماه شعب_ان را هم روزه مى گرف__ت؟ فرم__ود: آرى، ولكن همه آن را روزه نگرفت... .

و يك__ى هم قض__اء اعتك__اف س__ال پي_ش.

سنت در افطار عيد قربان اين است كه بعد از نماز انجام شود، و در عي_د فطر قب_ل از نماز!

قرآن خواندن رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- رسول خدا صلى الله عليه و آله را هيچ امرى از تلاوت قرآن باز نمى داشت، مگر جنابت، - رسول خدا صلى الله عليه و آله قرائت خود را آيه آيه وقف مى كرد،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله از رختخواب برنمى خاست مگر اين كه مسبّحات را تلاوت مى كرد، و مى فرمود: در اين چند سوره آيه اى است كه فضلش از هزار آي_ه بيشت_ر است، پ_رسي_دن_د: مسبّح_ات ك_دامن_د!

- فرمود: سوره حديد، سوره حشر، سوره صف، سوره جمعه، و سوره تغابن! - رسول خدا صلى الله عليه و آله هيج وقت نيم خوابيد، مگر اين كه سوره تبارك، و الف لام ميم تنزيل، را مى خواند،

(124) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- وقتى آيه «وَاذْكُرُوا اللّهَ كَثيرا!» (45 / انفال) نازل شد، رسول خدا صلى الله عليه و آله مشغول به ذكر خدا گشت ت_ا ج_ائى كه ك_فار مى گ_فتند: اين م_رد جنّ_ى شده است.

- رسول خدا صلى الله عليه و آله سوره «سَبِّ_حِ اسْ_مَ رَبِّكَ الاَْعْل_ى» (1 / اعلى) را دوست مى داش__ت و اولي__ن كسى كه گف__ت «سُبْحانَ رَبّى الاَْعْلى» همانا ميكائيل بود،

- رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود: سوره هود مرا پير كرد! (البته مقصود آن جناب آيه «فَاسْتَقِمْ كَمآ اُمِ_رْتَ!» "112 / هود" است،)

- از ابن مسعود روايت شده كه گفت: رسول خدا صلى الله عليه و آله مرا دستور دادند كه مقدارى از قرآن را بخوانم، و من چند آيه اى از سوره يونس را برايش تلاوت كردم، تا آن كه رسي__د ب__ه جمل__ه «وَ رُدُّوا اِلَى اللّ__هِ مَوْليهُ__مُ الْحَ__قِّ...!» (30 / يونس) ديدم اشك در دوچشمان نازنينش حلقه زد! (1)

1- ال_مي______زان ج 12، ص 222 ت____ا 236. رواي__ات اس_لام__ى

قرآن

خواندن رسول اللّه صلى الله عليه و آله (125)

(126)

كه از طرف خدا مأمورند كه: اللّه تعالى را به عنوان يگانه معب__ود، خالصان__ه بپرستند و چيزى را شري__ك او نسازن__د و نم__از را به پا دارن__د و زك__ات را ب___دهن____د و دي___ن قيّ_م همي_ن اس__ت!» (1 تا 5 / بين___ه)

آيات اين سوره در سياقى است كه به قيام حجت عليه كافران به دعوت اسلامى اش__اره مى كند، چه از اه__ل كتاب و چه مشركي__ن، و نيز عليه عده اى از اهل كتاب كه بع__د از آمدن حجت به خاط__ر اختلاف هاى ناشى از منيّ__ت حجت خدا را رها كردند! با در نظ__ر داشت__ن اين سي__اق از ظاهر آيات برمى آي__د كه منطور اشاره ب__ه اين معناست كه:

يك پيامبر براى تمام اديان (129)

- رسول خدا صلى الله عليه و آله از مصاديق حجت بيّنه اى است كه عليه مردم اقامه شده است، و سنت الهيه كه جارى در بندگان است، اقتضا كرده كه اين حجت قائم گردد، و اين رسول مبعوث گردد! چون سنت جاريه خدا ايجاب مى كرد بيّنه و حجت روشنگرش به سوى اين طوايف نيز بيايد، همان طور كه به طوايف و اقوام گذشته قبل از اختلافشان همين اقتضا را كرد، و برايشان حجت فرستاد. چيزى كه هست، خودشان از آن حجت استفاده نكردند، و با يكديگر اختلاف راه انداختند!

بنابراين مراد به عبارت «اَلَّذينَ كَفَ_رُوا» در آيه شريفه همه كافران به دعوت اسلامى است، چه از اهل كتاب و چه مشركين، و مراد به مشركين غير اهل كتاب است، حال چه بت پرست باشند و چه اصناف ديگر مشركين، و منظور از جدا شدن - جدا شدن از مقتضاى سنت هدايت و بيان است! گويا سنت الهيه دست بردار از آنان نبوده تا

حجت و بين__ه بيايد و همي__ن كه آمد، آن وق__ت رهايشان مى س__ازد و به ح__ال خودشان

(130) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

واگذار مى كند.

و منظ___ور از بَيِّنَ__ه، هم___ان___ا محم____د رس___ول اللّ___ه صلى الله عليه و آله اس_____ت آن ج____ا ك_ه مى فرمايد:

«... حَتّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ، رَسُولٌ مِنَ اللّهِ يَتْلُوا صُحُفا مُطَهَّرَةً، فيها كُتُبٌ قَيِّمَ_ةٌ!»

آن حجت بين__ه و روشنى كه از ناحي__ه خداى تعال__ى بر آنان آم__ده، عبارت است از رسولى از ناحي__ه خدا، كه براى م__ردم صحف آسمانى پاك را مى خواند، پاك از پلي__دى باطل، صحف__ى كه در آن احك__ام و قضاي__ائ__ى اس__ت قائ__م ب__ه ام__ر مجتم___ع انس_ان__ى و اداره كنن___ده آن ب__ه بهت__ري__ن وج___ه و حاف__ظ مص__ال__ح آن!

يك پيامبر براى تمام اديان (131)

تحريف شده، متدين گشتند! طايفه اى ديگر دين خدا را بدون كم و كاست حف_ظ كردند و بدان متدين شدند! (1)

زبان آنان غير از زبان قرآن بود. و هم چنين عده اى از قبيل: سلمان فارسى، بلال حبشى، و صهيب رومى به آن جناب ايمان آوردند، و بسيارى از يهود كه زبانشان عبرى بود، به آن حضرت گرويدند. (1)

1- الميزان ج : 13، ص : 57.

جهانى بودن دعوت اسلام و قرآن (135)

را خاموش كنند، ولكن خدا ايشان را به مقصدشان هداي_ت نمى كند، بلكه نور خدا را تم_ام و دين خ__ود را بر هم__ه ادي__ان غلب__ه مى بخشد!

دين خدا خاموش نمى شود! (137)

رسول اللّه صلى الله عليه و آله را مى آزارند، و مى گويند: او هر حرفى را قبول مى كند! بگو: اين گونه بودن او به صلاح شماست! زيرا او ايمان مى آورد به خدا و پيام هايش را قبول مى كند، و ايمان مى آورد به مؤمنين و گفتارشان را مى پذيرد، و رحمتى است براى كسانى كه از شما به وى ايمان آوردند!» (61 / توبه)

درب_اره خُل_ق عظي_م آن پي_امبر گ_رامى مى فرم_ايد:

«وَ اِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ! - بدرستى كه تو هرآينه متخلق به خُلقى عظيم هستى!» (4/قلم) و آن چه را كه در ساير آيات در معرفى آن جناب فرموده بود در آيه 107 سوره انبياء خلاص__ه ك___رده و ف__رم___وده:

- «وَ ما اَرْسَ_لْن_اكَ اِلاّ رَحْ_مَ_ةً لِ_لْع_الَمي_نَ! - و من تو را نفرستادم مگر به منظور

(140) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

اي_ن ك__ه ب_راى جه___اني____ان رحمت____ى ب__اش__ى!» (1)

كردن از او اطاعت خداست! جاى دارد كه به او نزديك شويد، با او انس گيريد! چون او هم مثل شما بشر است، پس به هر چه دعوت مى كند، بپذيريد! و هر خيرخواهى كه نمود به كار گيريد!» (128 / توبه)

ادامه اين آيه شريفه دلالت مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله اهتمام عجيبى نسبت به هدايت ي_افتن مردم داشته است. خ_داى رحمن او را دلدارى مى دهد و مى فرمايد:

- «در آن چه كه هم__ت گماشت__ه اى بر خدا توك__ل ك_ن!» (129 / توبه)

و در خود آيه نيز بيان كرده بود كه همه همت او، و حرص و ولعش هدايت يافتن مردم و رسيدنشان به سعادت است! (1)

1- ال_مي_________زان ج : 18، ص : 362.

(142) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

كسانى كه كافر شدند مى گويند: تو فرستاده خدا نيستى! بگو: - خدا و آن كس كه علم كتاب نزد اوست، براى گواهى ميان من و شما بس است!» (43 / رعد)

آيات مباركه، رسول خدا صلى الله عليه و آله را مخاطب قرار مى دهد به اين كه اين قرآن كه بر تو نازل شده، حق است، حقى كه مخلوط به باطل نيست، چه آن چه كه اين قرآن بدان دعوت مى كند توحيد است، كه آيات تكوينى از قبيل به پاداشتن آسمانها و گستردن زمين و تسخير آفتاب و ماه و ساير عجايبى كه خدا در تدبير آسمانها و زمين، و غرايبى كه در تقدير آن ها به كار برده، همه بر آن دلالت دارند!

ونيزدليل ديگربرحقيقت آن،اخباروآثارگذشتگان است كه رسولان بابيّناتى به سويشان آمدند و ايشان كفر ورزيدند و تكذيب كردند، و خدا هم ايشان را به گن_اهانش_ان بگرفت.

اين است آن چه كه اين كتاب مشتمل بر آن است، و همين خود آيتى است كه بر رسالت تو دلالت مى كند!

اولاً، تعري_ض آن ه_ا به ق_رآن م__ردود اس_ت، زي_را كه خداون_د تعال_ى مى فرماي__د:

- تو اى رسول خدا شأنى به جز انذار مردم ندارى! و اين طور نيست كه هر وقت هر كارى بخواهى بكنى، بتوانى، تا آن كه از تو معجزاتى دلبخواه بخواهند، و به مثل اي__ن كلم__ات بر ت_و تع_ري_ض كنن_د!

(144) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

ثانيا هدايت و اضلال هم آن طور كه ايشان پنداشته اند، در وسع آيات و معجزات نيست، تا انتظار داشته باشند با آوردنت با معجزه اى كه اقتراح كرده اند، هدايت شوند، و از ضلالت رهائى يابند؛ چه هدايت و ضلالت دست خداست، و اوست كه بر اساس نظ_امى حكيم_انه ه_ر ك_ه را بخ_واه__د هداي__ت و هر ك__ه

را بخواه__د گم__راه مى كن__د!

اما، اين كه گفتند: «تو فرستاده خدا نيستى!» در جوابشان همين يك دليل تو را كافى است كه خدا در كلام خود به رسالت تو شهادت داده است، و معارف حقه اى كه در قرآن توست، شاهد آن است!

از جمله حقايق باهره و روشنى كه در خصوص اين سوره آورده، حقيقتى است كه جمله «اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً» و «اَلا بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ!» و «يَمْحُو اللّهُ ما يَشاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ اُمُ الْكِتبِ!»و«فَلِلّهِ الْمَكْرُ جَميعا» متضمن آن است!(17و28و39و42/رعد)(1)

1- الميزان ج: 32، ص: 16.

گواهى خدا به رسالت رسول اللّه صلى الله عليه و آله در قرآن (145)

(146)

تحميل كرد، ولى آنان آن را حمل نكردند، و به معارف آن معتقد نشدند، و به احكامش عمل نكردند، و در نتيج_ه م_انن_د الاغ_ى ش_دند ك_ه بارش كت_اب باشد.

خداى تعالى عظمت اين موهبت را چنين مى رساند كه:

- اين بعث، و اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله ، خدا را بخواند، و مردم را تزكيه كند، و كتاب و حكمت يادشان دهد، خود فضلى و عطائى است از خداى تعالى، كه به هركس كه مشيتش تعل_ق گرفت، مى ده_د، و مشيت_ش تعلق گرفت كه آن را به

(150) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

محم___د ب____ن عب_____داللّ____ه صلى الله عليه و آله ب___ده_____د!

- «و خدا داراى فضلى عظيم است!» (4 / جمعه) (1)

را ببينند، ديگر انذار كردن و نكردنت به حال آنان يكسان است، چه انذار بكنى و چه نكنى، ايمان نمى آورند! تو تنها كسى را انذار مى كنى و انذارت در حقش مؤثر مى افتد، كه خود قرآن را تصديق كرده باشد، و از رحمان ناديده خشيت داشته باشد، تو او را به آمرزشى و اجرى كريم بشارت ده!»

همان طور كه گفتيم غرض سوره يس بيان سه اصول اصلى دين است، يعنى توحيد، نبوت و مع__اد، ولى چي__زى كه هست، اول از مسئله نبوت شروع كرده است و حال

(152) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

م__ردم در قب_ول ي__ا رد دع__وت انبي_اء را بيان مى كن__د و مى ف_رم__اي__د:

- نتيجه دعوت انبياء احياى مردم است، و اين كه آن ها را به راه سعادت بيندازند، و حجت را بر مخالفين تمام كنند، و به عبارت ديگر، تكميل هر دو دسته از مردم است: عده اى را در طريق سعادت، و جمعى را در طريق شقاوت!

خداى تعالى دراول سوره يس به قرآن حكيم سوگندمى خوردبراين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از مرسلين است. در اين آيه قرآن را به وصف «حكيم» توصيف مى كند، زيرا حكمت در آن جاى گرفته است. حكمت عبارت است از معارف حقيقى و فروعات آن از شرايع و عبرت ها و مؤعظه ه_ا.

مطلبى كه خداوند به خاطر آن سوگند خورده، همانا رسالت رسول اللّه صلى الله عليه و آله است كه به وسيله رسالتش مردم را به راه راست هدايت مى كند. راه مستقيم آن طريقى است كه عابر خودرا به سوى خدا مى رساند، يعنى به سعادت انسانى خود كه مساوى است با قرب ب_ه خدا و كمال عبوديت!

نبوت، مسئوليت ها و وظايف رسول اللّه صلى الله عليه و آله (153)

سپس قرآن را نازل شده از طرف عزيز و رحيم مى داند كه تنها به خاطر عزتش و رحمتش

رسول را فرستاده و قرآن را بر او نازل كرده است، قرآنى حكيم، تا مردم را انذار كند، و در نتيجه كلمه عذاب بر بعضى و كلمه رحمت بر بعض ديگر مسلم گردد! او براى هر كس كه تابع ذكر (قرآن) شود، و به غيب از او خشيت داشته باشد، داراى رحمتى واسع است، اما نه براى اين كه از پيروى آنان و ايمانشان به غيب استفاده كند، بلك__ه براى اين كه آن__ان را به سوى آن چه مايه كمال و سعادتشان است، هدايت فرمايد!

زينت حيات دنيايشان مى بالند، ندارند، چون مى دانند اين زينت ها به زودى به صورت خاكى خشك مبدل مى شود، لذا همواره دنياداران را به سوى پروردگارشان مى خوانند، ولى كارى به كارشان ندارند، چه هر كه مى خواهد ايمان بياورد، و هر كه بخواهد كفر بورزد، چيزى به عهده رسول خدا صلى الله عليه و آله نيست، و

(156) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

آن چه وظيفه اوست كه بايد در مواجهه با آنان رعايت كند، اين است كه در صورت آوردن ايمان با مسرت، و در صورتى كه ايمان نياورند با تأسف روبرويشان نشود، بلكه همان ثواب و عقاب خداى را تذكر دهد:

- تو اى رسول من! خودت را بر اثر كفر ورزيدن مردم، و از تأسف خوردن بر آنان مكش! آن چه از كتاب پروردگارت به تو وحى مى شود، تلاوت كن! زيرا هيچ چيز كلم__ات او را تغيير نمى دهد، چون كلمات او حق و ثابت است و نيز براى اين كه تو غير از خ__دا و كلم__ات او جائ__ى ندارى كه دل ب__ه س__وى آن متمايل سازى!

- ت__و فرستاده اوئ__ى! و جز اين كه به سوى فرستنده ات تمايل كن__ى و رسال__ت او را ادا كن_____ى، وظيف____ه ديگ___رى ن____دارى! (6 و 27 و 28 / كه_____ف) (1)

1- ال_مي______زان ج : 26، ص : 156.

حدود مسئوليت رسول اللّه صلى الله عليه و آله (157)

را از مردى و زنى آفريديم، و شما را تيره تيره و قبيل__ه قبيل__ه كرديم تا يكديگ__ر را به آسان__ى بشناسيد و نه كه ب__ه يكديگر برترى جوئيد، گرامى تري__ن شما نزد خ__دا پارساترين شماست!» (13 / حجرات)

در اين منطق، آن استكبارى كه اقويا به قوت خود و اغنيا به ثروت خود مى كردند،

(158) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

جاى خود را به تواضع و پيشدستى از يكديگر به سوى مغفرت و رحمت و مسابقه در خيرات و جهاد در راه خدا و طلب مرضات او داد، و در نتيجه، همان طورى كه اغنيا احترام مى شدند، فقرا نيز احترام شدند، و همان طور كه اقويا رعايت ادبشان مى شد، از ضعفا نيز شد، بلكه فقرا و ضعفا به احترام بيشتر و رعايت ادب زيادترى اختصاص يافتند! خداى تعالى در تأديب نبى محترم خود مى فرمايد:

- «نفس خود را چنان تربيت كن كه معاشرت و آميزش با كسانى را كه صبح تا شام پروردگارشان را مى خوانند و رضاى او را مى جويند، تحمل كند، و به طمع زينت حيات دنيا چشم از ايشان مگردان! و به همين منظور اقويائى را كه ما دلشان را از ياد خود غافل كرده ايم، و در نتيجه هواى نفسشان را از حد بيرون پي__روى مى كنند، اطاعت مكن!» (28 / كهف)

در آي__ه 52 س______وره انع___ام م__ى ف__رم__اي____د:

جذب مؤمنين و بى اعتنائى به اشراف (159)

- «وكسانى راكه پروردگارخود را در صبح و شام مى خوانند و رضاى اورا مى جويند، ازخودطردمكن! و بدان كه ازحساب آنان چيزى بر تو نيست و ازحساب تونيز چيزى برايشان نيست، تا به اين منظور مؤمنين را از خود برانى و آنان را به خود راه ندهى و در نتيجه از ظالمين باشى!!!»

در آي__ه 89

سوره حج__ر مى فرمايد:

- «چشم هاى خود را در نعمت هائى كه به اين گروه ناچيز داده ايم، مچران! و در اين باره غم مخ__ور! و با مؤمنين به ن__رمى و تواضع رفت__ار كن! و بگ__و: من همان نذي_رى هستم كه مواقف خطرناك را اعلام، و رسالت ها را بيان مى كنم!» (1)

1- ال_مي___زان ج : 12، ص : 181.

(160) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

زحماتت به ه__در نم__ى رود!»

آن گاه ب_ه عظ_يم تري_ن صف_ات رس_ول_ش تكي_ه م_ى كن_د و مى ف_رم_اي_د:

- «وَ اِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ! - تو اى پيامبر! سجاياى اخلاقى عظيمى دارى!»

اين آيه شريفه هر چند فى نفسه حسن خلق رسول اللّه صلى الله عليه و آله را مى ستايد، و آن را بزرگ مى شمارد، لكن با در نظر گرفتن خصوص سياق، به خصوص اخلاق پسنديده اجتماعى اش نظر دارد، اخلاقى كه مربوط به معاشرت است، از قبيل استوارى بر حق، و صبر در مقابل آزار مردم، و خطاكارى هاى اراذل، و عفو و اغماض از آنان، و سخ_اوت و م_دارا و تواضع و امثال اين ها.

خداى تعالى در ادامه آيات مى فرماي_د:

خُلق عظيم (163)

_ «پس به زودى خواهى ديد و خواهند فهميد، كه كدامتان مبتلا به جنون هستيد، مسلما پروردگارت داناتر است به اين كه چه كسى از راه او گمراه شده و چه كسانى راه يافتگانند، پس تكذيب گران را اطاعت مكن! آن ها همين را مى خواهند كه تو سازش كنى و آن ها هم با تو بسازند و نيز هر فرو مايه عيب جو كه براى هر حق و باطلى سوگند مى خورد و در بين مردم سخن چينى و افساد مى كند، و مانع رسيدن خيربه مردم مى شود و نيز هر تجاوزگر دل آلوده اى رااطاعت مكن!»(5تا12/قلم) (1)

پشت تو را شكسته بود؟ و نامت را بلند آوازه نكرديم؟ از اين به بعد هم دل خوشدار كه، بعد از هر دشوارى گشايشى است! بلكه با هر دشوارى دو گشايش است! پس هر گاه از كار روزانه فراغت يافتى، به نماز و شكرانه پروردگارت بايست! و به سوى پروردگارت تمايل كن!»

منظور از «شرح صدر» رسول خدا صلى الله عليه و آله در اين آيات اين است كه خداى تعالى آن جناب را طورى كند كه قلب نازنينش وسعتى داشته باشد كه حقايق و معارفى كه به وى الق__ا مى شود، بپذيرد و از پذي__رش آن تنگ نش__ود و ني__ز تحمل آزارهائى را كه از ناحي_ه مردم مى بيند، داشته باشد.

ترتيب آيات سه گانه اول سوره، كه مضمون هر يك مترتب بر آيه قبلى خود

شرح صدر (165)

مى باشد، و سپس تعليل آن ها به آيه «فَاِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرا،» كه از ظاهرش برمى آيد با وضع رسول اللّه صلى الله عليه و آله در اوايل بعثتش و اواخر آن منطبق باشد، و سپس تكرار اين تعليل و نيز تفريع دو آيه آخر سوره به ماقبل، همه شاهد بر آنند كه مراد به شرح صدر رسول خدا صلى الله عليه و آله گستردگى و وسعت نظر وى است، به طورى كه ظرفيت تلقى وحى را داشته باشد، و نيز نيروى تبليغ آن و تحمل ناملايماتى راكه در اين راه مى بيند، داشته باشد، و به عبارتى ديگر نفس شريف آن جناب را طورى نيرومند كند كه نهايت درج_ه استع_داد را ب_راى قب_ول اف_اض_ات اله_ى پي_دا كن_د!

در آن قسمت از آيات كه مى فرمايد: سنگينى هائى كه بر دوشت بود برداشتيم، منظور اين است كه دعوت آن جناب را انفاذ و مجاهداتش در راه خدا را امضا نمود.

بدين معنى كه اسباب پيشرفت دعوتش را فراهم كرد، چون رسالت و دعوت و فروعات آن ثقلى بود كه به دنبال شرح صدر بر آن جناب تحميل نمود.

خداى تعالى مى فرمايد: «وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ!» كه منظور از رفع ذكر به

(166) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

معناى بلند آوازه كردن كسى است به طورى كه نامش و گفتگويش از همه نامها و هم__ه خاطره ه__ا بلندت__ر باش__د و خداى تعال__ى نام آن حض__رت را چني__ن كرد كه همه جا سخن از آن حضرت بود.

يكى از مصاديق بلند آوازه كردن ذكر آن جناب اين بود كه خداى تعالى نام او را قرين نام خود فرمود، و در نتيجه، در مسئله شهادتين، كه اساس دين خداست، نام او قرين نام پروردگارش قرار گرفت، و بر هر مسلمانى واجب كرد كه در هر روز در نمازهاى پنجگانه واجب نام آن جناب را با نام خداى تعالى بر زبان جارى سازد!

اِنَّ مَ___عَ الْ__عُ_سْ__رِ يُ_سْ__را

با هر دشوارى آسانى است!

رسالتى كه خداى تعالى بر آن جناب تحميل كرد و دستور داد مردم را به سوى آن دعوت كند، سنگين ترين بارى است كه بر دوش يك بشر تحميل مى شود. معلوم

شرح صدر (167)

است كه با قبول اين مسئوليت كار بر آن جناب دشوار شده است. و هم چنين تكذيبى ك_ه ق_ومش نسبت به دع_وت او نموده و استخفافى كه به آن جناب روا داشتند و اصرارى كه در محو نام او مى ورزيدند، همه براى آن جناب دشوارى روى دشوارى ب_وده ك_ه خ_داى تع_الى در آي_ه قب_لى ف_رم_ود:

- ما اين دشوارى را از دوش تو برداشتيم!

معلوم است كه اين عمل خداى تعالى مانند همه اعمالش بر طبق سنتى بوده كه در عالم

به جريان انداخته است، و آن اين است كه هميشه بعد از هر دشوارى سهولتى پديد مى آورد، و به همين جهت مطلب دو آيه قبلى را تعليل كرده به اين كه اگر از تو «وضع وِزر» كرديم و اگر نامت را بلند ساختيم، براى اين بود كه سنت ما بر اين ج_ارى ش_ده ك_ه بع_د از عس_ر يسر بفرستيم!

مى خواهد بفرمايد،جنس عسر اين طور است كه دنبالش يسر مى آيد، به تمامى فرد

(168) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

فرد عسرها! و بعيد هم نيست كه يسر يا عسر از مصاديق سنتى ديگر باشند، و آن سنت تحول حوادث و تقلب احوال، و بى دوامى همه شئون زندگى دنياست!

در پ_اي_ان آي_ات نتيج_ه آي_ات قبل_ى را چني_ن ب_يان م_ى ف_رماي_د:

- «ح__ال كه معلوم شد هر عسرى كه تصور شود بعدش يسر مى آيد، و زمام عسر و يسر تنه__ا به دست خداست، و لاغير! پس هر گاه از انجام آن چه بر تو واجب شده، فارغ گشتى، نف__س خود را در راه خدا، يعنى عبادت و دعا خسته كن، و در آن رغبت نشان بده، تا خدا بر تو من__ت نهاده و راحت__ى را كه دنب__ال اين تعب است و يس__رى را كه دنب__ال عس__ر است، به ت___و روزى فرماي_د!» (6 تا 8 / شرح) (1)

1- ال_مي______زان ج : 4، ص : 287.

شرح صدر (169)

نذير فرستاده است. اطاعت او اطاعت خدا و بيعت با او بيع__ت با خ__داست:

- «ب__ه درستى آن هائى كه با تو بيعت مى كنند، با خدا بيعت مى كنند! چون دست خدا بالاى دستش____ان اس_ت!»

مراد به «شاهد» بودن رسول اللّه صلى الله عليه و آله شهادتش بر اعمال است، يعنى بر ايمان و كفرش، و بر عمل صالح و طالحش، است.

مسأله «شهادت» رسول اللّه صلى الله عليه و آله در قرآن كريم مكرر آمده است و مراد به آن شه____ادت عم____ل در دني__است و ام__ا اداى شه__ادت ج__اي__ش در آخ__رت اس__ت!

(170) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

«مُبَشِّر» بودن آن جناب به اين بود كه افراد با ايمان و تقوى را به قرب خدا و ث__واب ج_زي__ل او بش_ارت م__ى داد.

و «نَذير» بودن آن جناب به اين جهت بود كه كفار و اعراض كنندگان را به عذاب دردناك خدا انذار و تخويف مى كرد! (1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله انكار شده است. كهانت به عقيده كاهنان عبارت است از اين كه كاهن پيام ها و اطلاعاتى را از جن دريافت كند.... عبارت «قَليلاً ماتَذَكَّروُنَ،» نيز توبيخ مجتم_ع مشركين است.

- تَ__نْ__زي_لٌ مِ_نْ رَبِّ الْ_ع_الَ_م_ي_نَ!

يعن__ى ق__رآن ن__ازل ش____ده اى از ناحي__ه رب العالمي__ن است، ن__ه اين ك__ه

(172) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

رس__ول آن را س_اخت__ه و پ_رداخت___ه و ب___ه دروغ ب__ه خ___دا نسب__ت داده ب___اش___د!

در ادام_____ه م_ى ف___رم___اي_____د:

- اگر اين پيامبر كريم، كه ما رسالت خود را به دوش او نهاديم، و با قرآن كريم به سوى شما فرستاديم، پاره اى از اقوال را از پيش خود بتراشد و به ما نسبت دهد، ما او را مانند مجرمين دست بسته مى كنيم، و يا دست راست او را قطع مى كنيم، و يا با دست خود كه همان قدرت ماست، او را گرفته و انتقام از او مى ستانيم، و سپس او را به جرم آن كه دروغ به ما بسته، مى كشيم، آن وقت هيچ كس از شما نيست كه بتواند او را از ما پنهان كند، و ما را از انتقام گيرى از وى مانع شود، و در نتيجه از عقوبت و اهلاك ما برهاند.

اين آيات تهديدى است به پيامبر فرضى كه آن جناب سخنى را كه از خدا نيست به خدا نسبت دهد، و چگونه ممكن است اين فرض تحقق يابد، با اين كه او فرستاده اى اس__ت از ناحي__ه خ__دا و خ__داى تعال__ى او را ب__ه نب__وت گرام__ى داشت__ه و ب__ه رسال__ت خ_ود ب_رگ_زي_ده اس_ت!؟

رسول كريم (173)

تهديد در اين آيه متوجه شخص رسول صادق است، و چنين رسولى كه در دعوى رسالتش صادق است، و اگر چيزى به دروغ به

خدا نسبت دهد خدا با او چنان معامله اى مى كند، نه تهديد به مطلق مدعيان نبوت و مفتريان بر خدا در دعوى نبوت و در خب_ر دادن از ن_احيه خ_داى تع_الى! (1)

تهى دست__ت يافت و پس بى ني_ازت ك__رد؟»

اشاره اى به تهى دستى رسول اللّه صلى الله عليه و آله دارد كه از مال دنيا چيزى نداشت، و خداى تعالى او را بعدازازدواج باخديجه عليه السلام بى نيازكرد و خديجه تمامى اموالش رابا همه كثرت كه داشت به آن جناب بخشيد.

در پ__اي__ان آي__ات ب__ه عن__وان نتيج___ه گي__رى از عن__اي____ات__ى ك__ه ب__ه رس__ول خدا صلى الله عليه و آله ش__ده، مى فرمايد:

- «تو طعم ذلتى را كه يتيم مى چشد، چشيده اى، تو ذلت و شكسته شدن دل او را، احساس كرده اى، پس هيچ يتيمى را خوار مشمار! و مال او را هم خوار مدار و در آن تجاوز مكن! تو تلخى گمراهى و احتياج به هدايت را، و تلخى فقر و تهى دستى را درك كرده اى، پس هيچ سائلى را كه از تو حاجت مى خواهد از خود مران! و

(176) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

حاجتش اگر هدايت است و اگر معاش، برآورده ساز! و تو طعم انعام خدا را بعد از فقر و تهى دستى چشيده اى، و ارزش جود و كرم و رحمت خدا را مى دانى، پى نعمت او را سپاس گوى! و همه جا نعمتش را يادآور شو! و از مردم پنهان مدار!»

در روايات اسلامى از ابن مسعود (در درمنثور) روايت شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: - ما اهل بيتى هستيم كه خداى تعالى براى ما آخرت را بر دنيا برگزيد، و ترجيح داد، و لذا فرمود: وَ لَسَوْفَ يُعْطي_كَ رَبُّكَ فَتَرْضى!

درهمان كتاب است كه ازجابربن عبداللّه روايت كرده اندكه گفت:«روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله بر على و فاطمه درآمد و ديد فاطمه مشغول دستاس كردن است، در حالى كه به جاى لب__اس ج_ل شت__ر ب__ر خود افكن_ده است و همي__ن كه چشم__ش به او افت__اد، فرمود:

- ي_ا ف_اطمه! بشت_اب و تلخ_ى دني_ا را

بچ_ش، ب_راى ف_ردا و ن_عي_م آخ_رت_ش!

و دنب__ال اين جريان ب__ود كه آي__ه «وَ لَسَوْفَ يُعْطي_كَ رَبُّ__كَ فَتَرْض__ى!» ن_ازل شد.

رضاى رسول اللّه صلى الله عليه و آله و شفاعت او (177)

در همان كتاب است كه از طريق حرب بن شريح روايت كرده اند كه گفت: من به ابى جعفر محمد بن على بن الحسي_ن (امام ب_اق_ر عليه السلام ) گ_فت___م:

_ ب__ه نظر شما اين شفاعت__ى كه اهل ع__راق بر سر زبان ها دارند، حق است؟ فرمود:

_ آرى، ب__ه خ__دا سوگند! عموي__م محمد بن حنفي__ه از عل__ى ب__ن ابيطال__ب عليه السلام نقل كردكه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

_ آن قدراز امتم شفاعت مى كنم كه خداى تعالى خطاب مى كند:

_ اى محم___د راض____ى ش___دى؟ ع___رض______ه م___ى دارم:

_ بلى، پروردگارا، راضى شدم!

آن گ_اه (ام_ام) رو ب_ه م_ن (اب__ن ش__ري__ح) ك_رد و ف_رم_ود:

شما به اهل عراق مى گوئيد: از تمامى آيات قرآن آيه اى كه بيش از همه امي_د بخ_ش است آي_ه زي_ر اس_ت:

(178) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

«يا عِبادِىَ الَّذينَ اَسْرَفُوا عَلى اَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوامِنْ رَحْمَةِ اللّهِ اِنَّ اللّهَ يَغْفِ__رُ الذُّنُ__وبَ جَميع__ا! - اى بندگانم كه بر نفس خود ستم روا داشتيد از رحم_ت اله_ى مأي_وس نش_ويد، كه خ_دا هم_ه گن_اهان را مى آمرزد!» (53 / زمر)

عرض__ه داشت__م: - بلى، ما اين ط_ور مع_تقدي__م! فرمود:

- لكن ما اهل بيت مى گوئيم از همه آيات در كتاب خدا اميدبخش تر آيه اى است كه راج__ع به شفاعت است، آن جا كه مى فرمايد:

«پروردگارت به زودى عطائى مى كندكه راضى شوى!

وَ لَسَوْفَ يُعْطيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى!» (1)

1- ال_مي_____زان ج : 4، ص : 279.

رضاى رسول اللّه صلى الله عليه و آله و شفاعت او (179)

او درود فرستي__د و سلام كني__د، س__لام كردن__ى!» (57 / احزاب)

در روايات اسلامى از حضرت على عليه السلام نقل شده كه در موردى در پاسخ سؤال يكى از اهل كتاب، كه از معجزات رسول خدا صلى الله عليه و آله و احترام او نزد خدا، با اشاره به احترام و سج_ده م_لائكه بر آدم اب_والبشر، پرسيد، جواب داد:

سجده ملائكه براى آدم اطاعت و عبادت آدم نبود، و ملائكه آدم را در مقابل خدا نپرستيدند، بلكه خداى تعالى آنان را بر اين كار واداشت، تااعترافى باشد از ملائك_ه بر برت_رى آدم، و رحمت_ى باشد از خدا بر او.

ولى محمد صلى الله عليه و آله را فضيلتى بالاتر از اين داد. خداى عزّ و جلّ با آن بزرگى و جبروتى

(180) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

كه دارد، و با تمامى ملائكه اش، بر محمد صلوات و درود فرستاد، و صلوات فرستادن م_ؤمنين بر او را عب__ادت خود خ__وان__د! (1)

مؤيد از ناحيه خداست، كسى را دارندكه از ناحيه پرودگارش بيّنه اى و چراغى دارد كه هرگز جز به راه رشد نمى برد، و به سوى گمراهى نمى كشاند، پس بايد او را اطاعت كنند، و اصرار نورزند كه آن جناب ايشان را در آراء و اهواءشان اطاعت كند، چون اگر او ايش__ان را در بسي__ارى از امور اطاع__ت كند، ه__لاك مى شون__د و به تع_ب م__ى افتن__د!

طرز بيان جمله مى رساند كه انحصار امتياز با رسول اللّه صلى الله عليه و آله بودن چقدر والاست!

و مى فهماند اين شما تنهائيد كه چنين نعمتى در اختيار داريد، و نيز به لازمه اين انحص__ار هم اشاره كرده و مى فهمان__د، كه لازمه اين كه رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله تنها در اختي__ار شماس__ت اين اس__ت كه شما هم به رش__د او چنگ بزني__د و از گمراه__ى

(182) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

اجتن__اب بكني__د و در ام__ور ب__ه او م__راجع__ه نم__ائي__د و اط__اعت__ش كني__د و دنبال راهش برويد، نه اين كه دنبال هواى نفسان_ى خ__ود را بگيري_د و توق__ع داشت_ه ب_اشيد ك_ه آن جن_اب هم تابع هواهاى شما شود!

منظور از «فراموش نكنيد كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله تنها در بين شماست،» كنايه است از اين كه واجب است در امور خود به او مراجعه كنيد، و شما با ساير اقوامى كه از چنين نعمتى برخوردار نيستند، فرق داريد، بايد كه در هر پيش آمدى كه با آن مواجه مى شويد طبق نظريه آن جناب رفتار نمائيد، و هر چه دستور مى دهد اجرا كنيد، بدون اين كه كمترين دخالتى به هواى نفس خود بدهيد! (1)

1- ال_م__ي______________زان ج : 36، ص : 179.

امتياز حضور رسول اللّه در بين امت (183)

بسيار نزديك شد و ق__رص قمر دو نيم گش__ت، ولى آن__ان كه كافرند ه__ر آيت__ى ببينن__د روى ب__رگ__ردانن____د و گ__وين__د: سح__رى اس__ت مستم__ر!

پيامبر، و آن چه او آورده است را تكذيب كردند، و هواهاى نفسانى خود را پيروى نمودند، اما بزودى هر امرى در مستق_ر خ_ود قرار خ_واه_د گ_رفت...!» (1 / قمر)

اين آيات به معجزه ش__ق القمر كه خداى تعالى به دست رسول خدا صلى الله عليه و آله در مكه و قب_ل از هج__رت و به دنب__ال پيشنهاد مشركي__ن مكه ج__ارى ساخت، اش__اره مى كن__د.

روايات اين داستان هم بسيار است، و به طورى كه مى گويند همه اهل حديث و مفسرين بر قبول آن احاديث اتفاق دارند، جز چند تن از آن ها، كه استدلال آن ها درباره شق القمر در قيامت، به دليل آيه بعدى آن، بى پايه است!

(184) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

در تفسير قمى آمده كه قريش از رسول اللّه صلى الله عليه و آله خواستند تا معجزه اى برايشان بياورد. رسول اللّه صلى الله عليه و آله دعا كرد و از خدا خواست قرص قمر را برايش دو نيم كند، و خداى تعالى اين كار را كرد، به طورى كه مشركين همه آن را ديدند، و دوباره آن دو قسمت به ه_م چ_سبيدند، ب_ا اي_ن حال گفتند: سحرى است مستمر!

اين روايت در درمنثور از قول ابن مسعود آمده و آن جا اضافه شده كه كفار گفته اند: اگر اين دو نيم شدن قرص ماه صحيح باشد بايد غير از ما كسان ديگر در خارج از مكه هم بايد آن را ديده باشن__د و منتظر شدند تا مسافران__ى از راه رسيدند و اين امر را تأييد كردند.

در همان كتاب از ابن عمر آمده كه وقتى قرص ماه دونيم شد، يك نيمه

آن نزديك ب_ه اين ك_وه قرار گرفت و ني_م ديگ_رش ت_ا پش_ت كوه رفت.

و در هم__ان كتاب از حبي__ر بن مطعم روايت ك__رده كه گفت: ني__م بالاى اين كوه قرار گرفت و نيمى ديگربر بالاى كوه ديگرايستاد.

شق القمر - معجزه رسول اللّه صلى الله عليه و آله (185)

و از ابن عباس روايت شده كه اين جريان قبل از هجرت اتفاق افتاده است، به طورى كه ديگران گفته اند در اوايل شب چهاردهم ذى الحجه سال ششم بعثت يعنى پ_ن_ج س_ال ق_ب_ل از ه_ج_رت اتف_اق افت_اده اس_ت.

اين واقعه اى است كه هم قرآن بر آن دلالت دارد و هم روايات متواتر، ولى بحث در مورد علمى بودن اين واقعه نشان مى دهد كه يك كره آسمانى تنها به وسيله معجزه مى تواند دو نيم شود و دوباره به هم وصل شود.

اين كه يك كره آسمانى دو نيم شود چنين چيزى فى نفسه ممكن است، و عقل دليلى بر مح__ال بودن آن ن__دارد. از سوى ديگ__ر معج__زه هم امرى است خارق الع__اده و وق__وع حوادث خارق الع__اده نيز ممكن اس__ت و عق__ل دليل__ى بر محال ب_ودن آن ندارد!

يكى از روشن تري__ن شواهد بر وق__وع شق القمر ق__رآن كريم اس__ت، پس باي__د آن

(186) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

را بپذيري__م هرچند كه از ضروري__ات دي__ن نباش__د! (1)

باشد، كه پيرو و گوش به فرمان خدا و رسول باشيد!» (1/حجرات)

1- ال_مي_________زان ج : 37، ص : 109.

ولايت رسول اللّه صلى الله عليه و آله (187)

با آن جناب صحب__ت مى كنيد، صدايتان بلندتر از صداى آن جناب نباش__د، ب__راى اين ك__ه (هم__ان ط__ور ك_ه گفته ان__د) دو تا عي__ب در اين عم__ل هس__ت:

ادب كلام در حضور رسول اللّه صلى الله عليه و آله (189)

يا اين است كه منظور شخصى كه صداى خود را بلند مى كند اين است كه توهينى به آن جناب كرده باشد، كه كفر است، و يا منظورى ندارد و تنها شخص بى ادبى است و رعايت مقام آن جناب را نمى كند و اين خلاف دستور است، چون مسلمانان دستور دارند آن جناب را احترام و تعظيم نمايند.

مى فرمايد:

با آن جناب آن طور كه با يكديگر صحبت مى كنيد، داد و فرياد مكنيد! چون رعايت احترام و تعظيم آن جناب اقتضا دارد در هنگام خطاب گوينده صدايش كوتاه تر از صداى آن حضرت باشد، پس به طور كلى با صداى بلند صحبت كردن فاقد معناى تعظيم است، و با بزرگان به صداى بلند صحبت كردن نظير مردم عادى، خ_الى از اس_ائ__ه ادب و وق_اح_ت ن_يس___ت!

(190) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

صداى خود از صداى رسول اللّه صلى الله عليه و آله و بلن_د سخ_ن گفت_ن در حض_ور آن جن_اب، دو عم_ل گن_اه و م_وجب حبط عمل است. از

حبط اعمال در اثر غفلت از رعايت احترام رسول (191)

اين مطلب استفاده مى شود كه غير از كفر گناهان ديگرى نيز وجود دارد كه باعث ح_ب_ط عم_ل م_ى ش_ود!1- ال_مي_________زان ج : 35، ص : 170.

كسانى كه در صدر اسلام مرتكب اين عمل مى شدند، خودمؤمن بودند، و مؤمنين باتشخيص اين كه اين عمل زشت است، مرتكب آن مى شدند، و چون در خيلى از گناهان مسامحه مى كردند، خيال مى كردند كه خيلى مهم نيست، ولى نمى دانستند كه اين عمل باعث حبط و بطلان عبادات و اعمال صالحشان مى گردد، و اگر مى دانستند هرگز راضى به بطلان آن نمى شدند.

لذا خداى تعالى متوجه شان كرد به اين كه اين عمل چنين خطرى دارد و شما نمى دانيد، و شما نمى دانيد كه اين عمل شما اثرى هولناك و خطرى عظيم دارد، و آن اين است كه اعمالتان را حبط مى كند، پس زنهار متوجه باشيد و هيچ يك از اين دو قسم حرف زدن را مرتكب نشويد، كه اعمالتان باطل مى شود و خودتان متوجه نيستيد!

(192) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

مؤمنين قبل از نهى نمى دانستند كه اين عملشان چقدر زشت است، و زشتى اش ب__ه اي__ن ح__د از عظم__ت است، و اما بعد از صدور بيان الهى فهميدند كه خطر احب__اط در اي___ن عملش___ان وج___ود دارد.

حجرات)

سياق آيه سياق وعده جميلى است در برابر آهسته كردن صدا پيش رسول اللّه صلى الله عليه و آله بعد از آن كه مؤمنين را توصيف مى كند به اين كه خداوند دلهايشان را براى تقوى تمرين داده است، و اين خ__ود ت__أكي__دى است ب__راى مضم__ون آيه قبلى تا مؤمنين را تشويق كن__د به اين كه نه__ى در آي__ه را عمل كنند.

وصف رعايت كنندگان احترام رسول اللّه صلى الله عليه و آله (193)

كسانى كه چنين ادبى دارند تقوى خلق آن ها شده، و خداوند دلهايشان را براى تقوى تمرين داده است و پاداش اين حالت وعده جميلى است كه فرمود:

«لَهُ___مْ مَ_غْفِ___رَةٌ وَ اَجْ___رٌ عَظي__مٌ!» (3 / حجرات)

گرفت چون از روى عقل مرتكب نشدند، بلكه ناشى از قصور فهمشان بود، و خدا هم غفور و رحيم است! (1)

1- الميزان ج : 36، ص : 179.

منع خطاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله از پشت حجره ها (195)

به رسول او ايمان بياوريد! تا دوباره رحمت خود را به شما بدهد، و برايتان نورى قرار دهد كه با آن زندگى كنيد، و شما را بيامرزد، و خدا آمرزگار و رحيم است!» (28 / حديد)

پس كسى كه داراى اين مرتبه بالاى از ايمان باشد، ثوابى روى ثواب دارد، هم چنان ك_ه ايم_انى روى ايم_ان دارد!(1)

1- ال_مي______زان ج : 36، ص : 179.

فرمان اطاعت تامّ از رسول اللّه صلى الله عليه و آله (197)

كه بعضى از آن ها مربوط به رسول خدا صلى الله عليه و آله مى شد، كه اگر موجه بود، معنايش اين مى شد كه آن جناب صلاحيت براى پيروى ندارد، عذرهائى است كه از قبول سخن او جلوگيرى مى كند، مانند اين كه آن جناب كاهن، يا جن زده، يا شاعر، و يا دروغ پرداز بر خدا باشد و يا خواسته باشد با دعوتش مردم را سركيسه كند. و قسمت ديگر از آن ها مربوط به خود تكذيب كنندگان مى شد، مثل اين كه ايشان بدون خالق به وجود آمده باشند و يا خود خالق خويشتن باشند و با عقلشان حكم كند به اين كه بايد دعوت آن جناب را تكذيب كنند. و از اين قبيل عذرهائى ديگر!

و آي_ات مورد بحث ع__لاوه بر رد اين عذره__ا، كفار را به خاط__ر تكذيبش__ان ش__دي__دا ت_وبي__خ مى فرم__اي___د.

(200) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

اين كه كاهن و مجنون نبودن را مقيد كرد به نعمت پروردگار، خواست مخصوصا بر آن جناب منت گذارد، و بفرمايد: كاهن نبودن و مجنون نبودن اختصاص به تو ندارد، بيشتر مردم همين طورند، ولى در تو نعمت خاصى است كه نمى گذارد در معرض چنين صفاتى قرارگيرى، و كهانت و ديوانگى و امثال آن از تو محال است، به خلاف ساير مردم كه در معرض آن هستند:

«و ت__و در برابر حك__م پروردگ__ارت صب__ر ك__ن! كه ت__و در تحت نظ__ر مائ__ى! و پروردگ__ارت را با حم__دش تسبي__ح گ__وى! هم در حال قي__ام و هم پ__اره اى از ش___ب و هنگ__ام صب__ح ك__ه ست_ارگ_ان پنه__ان مى ش_ون__د!» (48 / طور) (1)

1- ال_مي______زان ج : 37، ص : 35.

رفع اتهام جنون و كهانت از رسول اللّه صلى الله عليه و آله (201)

(202)

بِعَبْدِه لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ اِلَى الْمَسْجِدِ الاَْقْصَا....»

(1 / اسرى)

قرآن مجيد در اين آيه وقوع معراج رسول اللّه صلى الله عليه و آله از مسجدالحرام به مسجدالاقصى را بيان فرموده است. مسجدالاقصى همان بيت المقدس، و هيكلى است كه داود و سليم__ان عليه السلام ب__راى بن_ى اس__رائي__ل بن__ا نمودن__د و خ_دا آن را خ__ان_ه مقدس ايشان قرار داد.

(203)

«اسرى» به معنى سير در شب است كه نشان مى دهد خداوند متعال رسول اللّه صلى الله عليه و آله را شبانه سير داده است. كلمه «ليلاً» نشان مى دهد كه اين سير همه اش در شب انج_ام گرفت_ه است، ه_م رفتن_ش و ه_م ب_رگشتنش.

مراد از «مسجد الاقصى» به قرينه آن كه فرمود: - الَّذى بارَكْنا حَوْلَهُيعنى مبارك كرديم پيرامون آن را - همان «بيت المقدس» است.

كلمه «اَقْصى» به معناى دورى است. اگر «مسجد بيت المقدس» را «مَسْجِدُ الاَْقْصى» ناميده بدين جهت است كه اين مسجد نسبت به مسجد الحرام و شهر مك_ه ك_ه مح_ل زن_دگى رس_ول اللّه صلى الله عليه و آله و مخ_اطبي_ن اوين_د، دورت_ر اس_ت.

نتيجه اين سير دادن را قرآن كريم در عبارت «لِنُرِيَهُ مِنْ اياتِنا» بيان مى كند و آن اين كه خداوند سبحان خواست: «تا پاره اى از آيات خودرا به او نشان دهد!»

سياق كلام نشان مى دهد كه اين آيات از آيات عظيم بوده است كه در سوره نجم آيه

(204) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

18 بدان اشاره كرده و فرموده:

«آي__ه هاى ب__زرگى از آي__ات پ__روردگ__ارش را مشاهده نمود - لَقَدْ رَاى مِنْ اي_اتِ رَبِّهِ الْكُبْرى!»

در آخر آيه كه فرمود خداوند متعال شنواى گفته هاى بندگان و بيناى افعال آنان است دلالت دارد بر اين كه او تقاضاى حال رسول گرامى خود را ديده كه چنين اكرامى را اقتضا مى كند، او را براى نشان

دادن پاره اى از آياتش شبانه سير داده است. اين «اِسراى شبانه» و آثار مترتب بر آن يعنى نشان دادن آيات، امرى بوده كه از ساحت عظمت و كبريائى و موطن عزت و جبروت حق تعالى صادر شده، و در آن سلطنت عظماى او به كار رفته، و خداوند سبحان با آيات كبراى خود براى او تجلى كرده است! معن_اى آي_ه اين است كه:

_ بايد تنزي__ه كند، تنزيه كردن مخص__وص، آن خدائ__ى را كه به عظمت كبريائى اش بن__ده خود محمد را، شبانه سير داد، نهايت ق__درت و سلطن__ت

شرح معراج در قرآن (205)

خودرا به وى نشان داد و در دل يك ش__ب او را از مسجدالح__رام به س__وى مسجد الاقصى برد، همان بيت المقدس__ى، كه پيرامون__ش را مب_ارك گردانيده بود!

و اين بدان جهت كرد كه عظمت و كبريائى، و آيات كبراى خود را به وى بنماياند، چ__ون او شن__واى به گفت__ار و بصير و داناى به حال او بود، و مى دانست كه او لاي__ق چني__ن مكرمتى است! (1)

پروردگارت صلاة مى گزارد!

پرسي__د: چگونه ص__لاة مى گ__زارد؟ گف__ت، م__ى گ__وي__د:

- سُ_بّ_وُحٌ قُ_دّوُسٌ! من_م پ_روردگ_ار م_لائك_ه و روح! رحمتم از غضبم پيشى گرفته است!

رس__ول ال_لّ____ه صلى الله عليه و آله گ_ف_____ت: - عَ_فْ_____وَكَ! عَ_فْ_____وَك!

امام فرمود: در آن حال نزديكى رسول اللّه صلى الله عليه و آله به پروردگار همان قدر بوده است كه ق_رآن درباره اش فرموده: «ق_ابَ قَ_وْسَيْنِ اَوْ اَدْن_ى!» (9 / نجم)

اب__و بصي__ر ب__ه آن جن__اب ع__رض ك__رد: - «ق_ابَ قَوْسَيْ__نِ اَوْ اَدْن_ى!» يعنى چه؟

معراج رسول اللّه صلى الله عليه و آله نهايت كمال انسانى (207)

فرمود: - ما بين دستگيره كمان تا سر كمان! سپس فرمود:

- ميانه آن دو حجابى است داراى تلؤلؤ! (به نظرم مى رسد فرمود: حجابى اس__ت از زبرجد و داراى تلؤل__ؤ،) رسول خدا صلى الله عليه و آله از دريچ__ه اى به ق__در س__وراخ س_وزن عظمت_ى را، ك_ه مگ_ر خ_دا ب_داند، مش_اه_ده نم_ود... .

(صلواتى كه در اين روايت بود قاعدتا بايد درست باشد، چون معناى صلوات در اصل لغت به معنى ميل و انعطاف است، ميل و انعطاف از خداى سبحان به طورى كه گفته شد رحمت، و از عبد دعاست! گفتارى هم كه جبرئيل از خداى تعالى در صل_واتش نق_ل كرد كه مى فرمايد:

«رحمتم از غضبم پيشى گرفته!»

خود مؤيد اين معناست، و به همين جهت بود كه جبرئيل آن جناب را در آن موقف نگاه داشت، م_وقفى كه ه_م او گفت - هيچ فرشت_ه اى و پيغمبرى بدان جا راه نيافته است!

لازمه اين وصفى كه براى آن موقف كرد، اين است كه موقف نامبرده واسطه اى ميان

(208) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

خل_ق و خال_ق و آخ_رين ح_دى از كم_ال ب_وده ك_ه ممك_ن است يك انسان بدان جا برسد!

پس حد نامبرده همان حدى است كه رحمت الهى در آن ظهور كرده و از آن جا به

م__ادون و پائين تر افاضه مى شود. به همين جهت در آن جا بازداشته شد تا رحمت خداى را به خ_ود و به مادون خود ببيند!) (1)

را شني_د كه مى فرمود:

(210) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

_ من محمودم و تو محمدى! اسمت را از اسم خود مشتق نمودم! پس هر كه با تو بپيوندد من با او مى پيوندم! و هر كه با تو قطع كند من با او قطع مى كنم! پائين رو! و به سوى بندگانم! و ايشان را از كرامتى كه به تو كردم خبر ده! هيچ پيغمبرى برنگزيدم مگر آن كه براى او وزيرى قرار دادم، و تو پيغمبر من، و على بن ابيطالب وزي_____ر ت_وس___ت! (1)

افتاده باشد كه ابيطالب عليه السلام در شعب محاصره و دست به گريبان شدايد و بلاياى زياد بوده است!

به هر حال معراجى كه آيه شريفه آن را اثبات مى كند، معراجى كه به بيت المقدس ب__وده، ابتدائش مسجدالح__رام بوده است و آيه شريفه در اين معنا كمال ظهور را دارد.

را تا آسم__ان چهارم برده است:

«او را تا جائى بلند عروج داديم!» (57/مريم)

و درب_اره رسول خدا صلى الله عليه و آله در قرآن فرموده:

«فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ - پس تا اندازه قاب دو قوسى رسيد!» (9 / نجم) و معلوم است كه اي__ن به خ_اطر عل_وّ هم__ت آن حض__رت ب__ود!

آن چه سزاوار است در اين خصوص گفته شود، اين است كه، اصل اسراء و معراج از مسائلى است كه هيچ راهى به انكار آن نيست! چون قرآن مجيد درباره آن به تفصيل بيان فرموده و اخبار متواتره از رسول خدا صلى الله عليه و آله و امامان اهل بيت عليهم السلام

اعتبار روايات مربوط به معراج (215)

برطبق آن رسيده است.

ام__ا درباره چگونگى جزئيات آن از ظاهر آيه و روايات محفوظ به قرائنى است كه آيه را داراى ظهور نسبت به آن جزئي__ات مى كنند، ظه__ورى كه هيچ گونه قابل دفع نيس__ت! و با در نظ__ر داشت__ن آن قرائ__ن از آيه و روايات چنين استف__اده مى شود كه:

- آن حضرت با روح و جسدش از مسجدالحرام تا مسجد الاقصى رفته است. و اما عروجش به آسمانها، از ظاهر آيات سوره نجم و صريح روايات بسيار زيادى برمى آيد كه اين عروج واقع شده و به هيچ وجه نمى توان آن را انكار نمود، و چيزى كه هست ممكن است بگوئيم كه اين عروج با روح مقدسش بوده است، ولى نه آن طور كه قائلين به معراج روحانى معتقدند كه به صورت رؤياى صادقانه بوده است، چه اگر صرف رؤيا مى بود ديگر جا نداشت آيات قرآنى اين قدر درباره

(216) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

آن قدرت نمائى كنند و در مقام اثبات كرامت درباره آن جناب برآيند!

مقصود از روحانى بودن آن

اين است كه روح مقدس آن جناب به ماوراء اين عالم مادّى، يعنى آن جا كه ملائكه مقربين منزل دارند، و اعمال بندگان بدان جا منتهى و مقدرات از آن جا صادر مى شود، عروج كرده، و آن آيات كبراى الهى را مشاهده و حقايق اشياء و نتايج اعمال برايش مجسم شده است، و ارواح انبياء عظام را ملاقات و با آنان گفتگو كرده است، و ملائكه كرام را ديده و با آنان صحبت نموده است، و آيات الهيه اى را ديده كه جز با عبارات: عرش، حجب، و سرادقات تعبير از آن ها ممكن نبوده است! و اين است معناى معراج روحانى! (1)

1- ال_مي______زان ج : 25، ص : 53.

اعتبار روايات مربوط به معراج (217)

ت_ا ب_ه بيت المق_دس رسي_دم.

(220) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

جبرئيل پرسيد:

- آي_ا تو ج_وابش دادى؟ گفتم: نه! و توجهى هم به سويش نكردم! گفت:

- او داعى مسيحيت بود، و اگر جوابش مى دادى امت تو بعد از تو مسيحى مى شدند!

آن گاه پرسيد: - چه كسى از پيش رويت درآمد؟

گفتم: زنى ديدم با بازوانى برهنه كه بر او بود همه زيورهاى دنيوى، و به من گفت: اى محمد به سوى من نگر تا با تو سخن گويم!

(224) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

جبرئيل پرسيد: آيا تو هم با او سخن گفتى؟ گفتم: نه به او توجهى كردم و نه سخن گفت! گفت: او دنيابود! و اگر بااوهمكلام مى شدى امت تو دنيارابرآخرت ترجيح مى دادند! آن گاه آوازى هول انگيز شنيدم كه مرا به وحشت انداخت.

جبرئيل گفت: اى محمد مى شنوى؟ گفتم: آرى! گفت:

_ اين سنگى است كه من هفتاد سال قبل از لب جهنم به داخل آن پرتاب كردم، الان در قعر جهنم جاى گرفت و اين صدا ازآن بود!

(اصح__اب مى گوين_د: به همي_ن جهت رس_ول خ_دا صلى الله عليه و آله تا زنده بود، خنده نكرد!)

خازن و مالك جهنم است، و تا كنون خنده نكرده است. و از روزى كه خدا او را متصدى جهنم كرده تا به امروز روز به روز بر غضب و غي_ظ خود نسبت به دشمنان خدا و گنهكاران مى افزايد، و خداوند به دست او از ايشان انتقام مى گيرد، و اگر بنا بود به روى احدى تبس__م كند، چه آن ه__ا كه قب__ل از ت__و بودن_د و چ_ه بعدى ه_ا، قطع_ا به روى ت_و تبس_م مى كرد.

پس من بر او سلام كردم، و او بر من سلام كرد، و به نعيم بهشت بشارتم داد. پس من به جبرئي__ل گفتم: - آيا ممك__ن است او را فرم__ان دهى تا آت_ش دوزخ را به من نشان دهد؟

جبرئي__ل يعنى آن كسى كه داراى مقامى است كه خداوند متعال درباره اش فرموده:

«مُط_اعٍ ثَ____مَّ اَمي____نٍ!» (21 / تك__وي____ر) گف__ت: آرى؟ و ب_ه آن ف__رشت__ه گف__ت:

_ اى مال__ك! آتش را به محمد نشان بده!

(228) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

او پرده جهنم را بالا زد، و درى از آن را باز نمود، و لهيبى از آن بيرون جست و به سوى آسمان سركشيد، و هم چنان بالا گرفت كه گمان كردم مرا نيز خواهد گرفت. ب_ه جب_رئي_ل گفت_م: - دست_ور ب_ده پ_رده اش را بين_دازد!

او نيز مال_ك را گف_ت تا به حال اول_ش برگرداني_د.

كه رسيد سوره مطففين را از آيه هفدهم تا آخر سوره تلاوت فرمود: «كَلاّ اِنَ كِتابَ الاَْبْرارِ لَفى عِلّيّينَ، وَ ما اَدْريكَ ما عِ_لِّ_يُّ_ونَ، كِ_تابٌ مَ_رْقُ__ومٌ، يَ_شْ_هَ_دُهُ الْ_مُقَ_رَّبُ_ونَ...!»

تاريخچه معراج در روايات اسلامى (229)

پس آن گاه فرم__ود: من به پدرم آدم س__لام كردم، او هم بر من سلام كرد. من جهت او استغف__ار نمودم، او ه__م جهت من استغفار ك__رد و گفت:

_ م__رحب__ا ب__ه ف__رزن__د ص__الح__م، پيغمب__ر ص_ال__ح و مبع__وث در روزگ__ار ص__ال__ح!

ملائكه شديدالعمل تر است! پرسيدم: - آيا هر كه تا كنون مرده و از اين به بعد مى ميرد، او جانش را مى گيرد؟ گفت: آرى! از خ_ود ع_زرائي_ل پ_رسيدم:

- آيا هر كس، در هر جا به حال مرگ مى افتد تو او را مى بينى؟ و در آن واحد بر بالين همه آن ها حاضر مى شوى؟ گفت: آرى!

ملك الموت اضافه كرد كه تمامى دنيا در برابر آن چه خدا مسخر من كرده، و مرا

تاريخچه معراج در روايات اسلامى (231)

بر آن سلطنت داده، بيش از يك پول سياه نمى ماند كه در دست مردى باشد و آن را در دست بگرداند. من هيچ خانه اى نيست مگر آن كه در هر روز پنج نوبت وارسى مى كنم، و وقتى مى بينم مردمى براى مرده خود گريه مى كنند، مى گويم: گريه مكنيد، كه باز نزد شما برمى گردم! و اين قدر مى آيم و مى روم تا احدى از شما را باقى نگذارم! رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: - اى جبرئيل! فوق مرگ طامه اى نيست؟

جب_رئي_ل گفت: - مسائل بع_د از مرگ شديدتر از خود مرگ است!

دادم، و به مردمى برخوردم كه آتش در دهانشان مى انداختند، و از پائين شان بيرون مى آمد. پرسيدم: اين ها كيانند؟ گفت:

- اين ها كسانى اند كه اموال يتيمان را به ظلم مى خورند، كه در حقيقت آتش مى خورند، و به زودى به سعير جهنم مى رسند!

آن گاه پيش رفتم، و به اقوامى برخوردم كه از بزرگى شكم احدى از ايشان قادر به برخ_استن نب_ود. از جبرئيل پرسي_دم، اين ها چه كس_انى هستن_د؟ گفت:

- اين ها كسانى هستند كه ربا مى خورند، و برنمى خيزند مگر برخاستن كسى كه شيطان ايشان را مس نموده، و در نتيجه مخبطشان كرده است!

در اين مي_ان به راه آل فرع__ون بگذشتم كه صب_ح و ش__ام بر آتش عرضه مى شدند و مى گفتن_د: - پ_روردگ__ارا! قيام__ت كى برپ_ا مى ش__ود؟

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: پس، از آن جا گذشته، و به عده اى از زنان برخوردم كه از

تاريخچه معراج در روايات اسلامى (235)

پستان ه_اى خود آوي_زان بودند و از جبرئي__ل پرسيدم اين ه__ا چه كسانى ان__د؟ گف__ت:

- اين ها زنانى هستند كه اموال همسران خود را به اولاد ديگران ارث مى دادند!

آن گاه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: غضب خداوند شدت يافت درباره زنى كه فرزندى را كه از يك فاميل نبود، داخل آن فاميل كرد و او در آن فاميل به عورات ايش_ان واقف گشته و ام_وال آن__ان را حيف و ميل كرده است!

و گريه از ت__رس او بلن__د ب__ود! من از جبرئي_ل پرسيدم: اين ه__ا چه كسانى ان__د؟ جبرئيل گفت:

(236) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- خداوند اين ها را همين طور كه مى بينى خلق كرده است، و از روزى كه خلق شده اند هيچ يك از آنان به رفيق پهلو دستى خود نگاه نكرده، و حتى يك كلمه با او حرف نزده است، و از ترس خدا و خشوع در برابر او به بالاى سر خود و پائين پايش نظر نينداخته است!

من به ايشان سلام كردم، آن ها بدون اين كه به من نگاه كنند با اشاره جواب دادند. آرى! خشوع در برابر خداى سبحان اجازه چنين توجهى به ايشان نداد! جبرئي__ل مرا معرف_ى ك__رد و گفت:

- اين محمد، پيغمبر رحمت است، كه خدايش به سوى بندگان خود به عنوان نبوت و رسالت گسيل داشته است. آرى! اين خاتم النبيين و سيد المرسلين است! آي_ا با او حرف نمى زنيد؟

ملائكه وقتى اين را شنيدند، روى به من آورده و سلام كردند و احترام نمودند، و مرا

تاريخچه معراج در روايات اسلامى (237)

و امت_م را ب_ه خي_ر مژده دادند!

خداوند روى آن ها را آن طور كه خواسته بود قرار داده بود و احدى از ايشان نبود مگر اين كه خداى را به حمدش و با صوت هاى مختلف تسبيح مى كردند.

(238) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

و او اطاعتش نموده و به پا خاست، و تا قي_امت هم چنان خواهد ايستاد!

(240) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

كردم، بعد از جواب سلامم گفت:

- مرحبا بر پيغمبر صالح، فرزند صالح، و مبعوث در روزگار صالح!

در آن جا نيز از ملائكه در حال خشوع همان را ديدم كه در ديگر آسمان ها ديده بودم. ايش_ان نيز مرا و امت_م را به خير بشارت دادند!

هوا در آورده و از آن جا به آسمان هفتم و از آن جا هم چنان بالا گرفته، تا اين كه شاخش نزدي__ك به عرش خدا رسي__ده است! شنيدم كه مى گفت:

- منزه است پروردگار من! هر چه هم كه بزرگ باشى، نخواهى دانست كه پروردگارت كجاست، چون شأن او عظيم است!

(246) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

اين خروس دو بال در شانه داشت كه وقتى باز مى كرد، از شرق و غرب مى گذشت، و چ__ون سحر مى شد بال ها را باز مى كرد و به هم مى زد، و به تسبيح خدا بانگ ب_رمى داش___ت و مى گف____ت:

_ منزه است خداى ملك قدوس! منزه است خداى كبير متعال! معبودى نيست جز خداى حى و قيوم!

و وقتى اين را مى گفت، خروس هاى زمين همگى شروع به تسبيح مى كردند، و بال ها را به هم مى زدند، و مشغول خواندن مى شدند، و چون او ساكت مى شد همگى آن ها ساك__ت مى شدند. اين خروس پرهائى ريز و سبز رنگ، و پرى سفيد داشت، كه سفيدى اش از هر چيزى سفي__دى كه ديده ب__ودم بيشتر بود و زغ_ب (پرهاى ريز) سبزى هم زير پره__اى سفيد داشت، آن هم سبزت_ر از هر چيز سبزى بود كه ديده بودم.

تاريخچه معراج در روايات اسلامى (247)

در اين جا فرمود: - هيچ مهمانى به درگاه خ__داى تعال__ى گرامى ت_ر از رسول خ_دا صلى الله عليه و آله در آن وقت__ى كه اي__ن تق_اضاه__ا را براى امت__ش م_ى كرد، نب__وده است!)

رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كرد: - «پروردگارا! تو به انبياء خود فضايلى كرامت فرمودى، به م_ن نيز عطي_ه اى كرامت كن!»

فرم__ود: - «به تو نيز در مي__ان آن چه كه داده ام دو كلمه عطيه داده ام كه در زير عرشم نوشته شده و آن كلم__ه: - لا حَوْلَ وَ لا قُ__وَّةَ اِلاّ بِاللّ_هِ! و كلمه: - لا مَنجا مِنْكَ اِلاّ اِلَيْكَ! است.»

(252) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

رفتنش كفاره گناهان گذشته او خواهد بود! او گفت: - حَىُّ عَلَى الفَّلاح! حَىُّ عَلَى الفَّلاح!

خداى تع_الى فرمود: - آرى نماز صلاح و نجاح و فلاح است!

آن گاه در همان آسمان بر ملائكه امامت كردم و نماز گزاردم آن طور كه در بيت المقدس بر انبياء امامت كرده بودم.

(ناگفته نماند: اين روايت از دستبرد عامه محفوظ نمانده، و گرنه جا داشت «حَىَّ عَلى خَيْرِالْعَمَ_لِ» هم در آن ذك_ر شده باشد!!)

و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

خداى تعالى ده نماز تخفيفم داد. بار ديگر نزد موسى برگشتم و قصه را گفتم، گفت تو و امتت طاقت اين مقدار را هم نداريد، برگرد! به سوى پروردگارم برگشتم ده نماز ديگر از من برداشت. نزد موسى شدم و قصه را گفتم، گفت باز هم برگرد! و در هر بار كه برمى گشتم تخفيفى مى گرفتم تا آن كه پنجاه نماز را به ده نماز رساندم، و ن_زد موسى برگشتم. گفت: - نه طاقت اين را هم ندارى!

به درگاه خدا شدم و پنج نماز ديگر تخفيف گرفتم و برگشتم به نزد موسى و قصه را گفتم: گفت: - اين هم زياد است، و طاقتش را ندارى! گفتم:

- من ديگر از پروردگارم خجالت مى كشم، و زحمت پنج نماز برايم آسان تر است از درخواست تخفيف بيشتر! اين جابودكه گوينده اى ندا در داد:

- حال كه بر پنج نماز صبر كردى، در برابر همين پنج نماز ثواب پنجاه نماز را

تاريخچه معراج در روايات اسلامى (257)

دارى! هر يك نماز به ده نماز! و هر كه از امت تو تصميم گيرد به اميد ثواب كار نيكى بكند، اگر آن كار انجام داد، ده برابر ثواب برايش مى نويسم، و اگر به مانعى برخورد، و نتوانست انجام دهد - به خاطر همين تصميم - يك ثواب برايش مى نويسم! و هر كه از امتت تصميم بگيرد كار زشتى انجام دهد، اگر انجام داد فقط يك گناه برايش مى نويسم! و اگر منص_رف شد، و انج_ام نداد، هي_چ گن_اهى برايش نم_ى ن__ويس_م!

(امام صادق عليه السلام در اين جا فرمود: خداوند از طرف اين امت به موسى عليه السلام جزاى خير ده_د، او باعث ش_د كه تكليف اين امت

آسان شود!) (1)

1- الميزان ج : 25، ص : 53.

(258) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

به سوى او نازل شد، مؤمنين ه_م هر ي__ك ايمان آوردن__د: به خدا و ملائكه او و كتاب ه__اى او و رس__ولان او!

1- ال_م_ي__________زان ج : 12، ص : 169.

دعاى «امن الرسول...» پيامبر و امت (261)

گفتن______________د:

- بين هيچ يك از فرستادگ__ان او در ايمان به آنان فرق قائل نيستيم!

- شني_____دي____م پي_____ام خ______دا را و اط___اع___ت ك_____ردي______م!

- پ__روردگ_ارا! غف_ران تو را مسئلت داري_م! و ب_ه سوى جزاى ت_وست بازگشت!

خداوند هيچ نفسى را جز به مقدار طاقتش تكليف نمى كند، براى هر نفسى ثواب همان طاعتى است كه كرده! و بر هر نفسى كيفر همان گناهانى است كه مرتكب شده!

و نيز م_ى گ_وين_د:

_ پروردگارا! ما را اگر دچار نسيان و خطا شديم مؤآخذه نفرما! و تكليف شاق بر دوشمان ب_ار مك_ن، هم_ان گون_ه كه به دوش آن_ان كه قب_ل از م_ا م_ى زيستن_د، ب_ار كردى!

_ پروردگ__ارا! و بر م__ا تحمي__ل مك__ن چي__زى را كه ما را طاقت تحمل آن

(262) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

نيس__ت! و از م__ا درگ__ذر! و بر ما ببخش__اى! و ما را رح__م كن! و چ__ون ي__اور م__ا و مولاى ما توئ__ى، ما را بر م__ردم كاف__ر يارى فرم__ا! (285 و 286 / بقره)

اين آيات همان طور كه مى بينيد، ايمان رسول اللّه صلى الله عليه و آله را به قرآن كريم، و به همه آن چه از اصول معارف و فروع احكام الهى مشتمل است، حكايت فرموده، و سپس مؤمنين را به او ملحق نموده است. البته مقصود از مؤمنين، نه تنها معاصرين آن حض_رتند، بلكه جميع مؤمنين از امت او هستند!

لازمه آن چه در بالا گفته شد، اين است كه اقرار و ثنا و دعائى كه

در اين آيات است، نسبت به غير معاصرين حكايت از زبان حال باشد، و نسبت به معاصرين، اگر آنان گفته باشند، و يا رسول اللّه صلى الله عليه و آله اگر آن جناب از قِبَل خود، و از قِبَل مؤمنين كه به وسيله ايمان جزو شاخه هاى شجره طيبه مباركه وجود نازنين وى ش_ده اند، گفت_ه باشد، زب_ان قال بوده باشد!

دعاى «امن الرسول...» پيامبر و امت (263)

مضمون اين دو آيه مقايسه و موازنه اى است بين اهل كتاب و بين مؤمنين اين امت در نحوه تلقى كتاب آسمانى خود، و يا در نحوه تأدبشان به ادب عبوديت در برابر كتابى كه بر ايشان نازل شده است، و اين ثنائى كه خداى تعالى در اين دو آيه بر اينان فرموده، و تخفيفى كه نسبت به تكاليفشان داده است، عينا در مقابل توبيخى است كه در آيات ديگرى در سوره بقره، اهل كتاب را نموده است.

در آيات سوره بقره اهل كتاب را به اين كه بين ملائكه خدا فرق گذاشته، و جبرئيل را دشمن، و سايرين را دوست داشتند، و بين كتب آسمانى فرق گذاشته، و به قرآن كفر ورزيدند، و به غير آن ايمان آوردند، و بين پيغمبران خدا فرق گذاشتند، و به موسى عليه السلام ايمان آورده، و به محمد صلى الله عليه و آله كفر ورزيدند، و بين احكام خدا فرق گذاشتند و به بعضى از آن چه در كتاب خداست ايمان آورده و به بعضى كف_ر ورزي_دن_د، م_لامت و م_ذمت مى ف_رم_اي_د:

(264) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

در اين دو آيه مى فرمايد: مؤمنين از اين امت چنين نيستند بلكه ايمان به خدا و همه ملائكه و تمامى كتب آسمانى و جميع پيامبران الهى ايمان آورده، و بين

احدى از پيغمبران خدا فرق نمى گذارند. اينان با تسليم در برابر معارف حقه اى كه به ايشان القاء ش__ده، نسبت به پروردگار خود ادب به خرج مى دهند.

ديگر اين كه خدا را در احكامى كه بر پيغمبرش نازل فرموده، لبيك و «سَمِعْنا وَ اَطَعْنا» مى گويند، و نه چون يهود كه گفتند: «سَمِعْنا وَ عَصَيْنا»!

ديگر اين كه خود را بندگانى مملوك پروردگار خود مى دانند، و براى خاطر ايمان و اطاعتشان به خدا منت نمى گذارند، بلكه مى گويند: «غُفْرانَكَ رَبَّنا!» آن حضرت با عبارت «رَبَّنا لا تُؤأخِذْنا...» از درگاه الهى مسئلتى مى كند، و مقصودش تخفيف در احكامى است كه ممكن است به عناوين ثانويه از ناحيه حكم، يا از لجاج و عناد مكلفين ناشى شود، جعل گردد، نه اين كه خداى تعالى بدون هيچ يك از اين دو جه_ت چ_نين تك_الي_فى را مق_رر نم_اي_د.

دعاى «امن الرسول...» پيامبر و امت (265)

اشتمال اين دعا بر ادب عبوديت و رعايت آن در تمسك به ذيل عنايت ربوبى، يكى پس از ديگرى، و اعتراف به مملوك بودن، و در موقف ذلت و مسكنت و عبوديت قرار داشتن در مقابل ربّ الغزّه، مطلبى است كه هيچ حاجتى به بيان ندارد! (1)

فرازى از خطبه وداع رسول اللّه صلى الله عليه و آله

از جابر بن عبداللّه روايت شده كه گفت:

در روز بين ايام تشريق (يازدهم و دوازدهم و سيزدهم ذى الحجه كه روز ميانى اش دوازده_م باش_د،) رس_ول خ_دا صلى الله عليه و آله ب_راى ما خطبه وداع خواند و فرمود:

1- ال_م_ي__________زان ج : 12، ص : 165.

(266) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- «يا ايهاالناس! آگاه باشيد! كه پروردگارتان يكى است! آگاه! كه پدرتان يكى است! و آگاه! كه هيچ فضيلتى براى عربى

بر غير عرب نيست! و هيچ غير عرب بر عرب فضيلتى ندارد! هيچ سياهى بر سرخى، و هيچ سرخى بر سياهى فضيلت ندارد، مگر به تقوا! كه گرامى ترين شما نزد خدا با تقواترين شماست! با شما هست_م! آيا ابلاغ كردم؟

همه گفتند: - بله يا رسول اللّه!

ف_رم_ود: - پس ح_اضرين به غ_ايبين برس_انند!» (نقل از دُر منثور) (1)

1- ال_مي_______زان ج : 26، ص : 215.

فرازى از خطبه وداع رسول اللّه صلى الله عليه و آله (267)

(268)

بر حسب شدت و ضعف حوادث وارده، و يا آسان__ى و سختى پيش آمدها، مختلف مى شود. كسى كه در برابر پيش آمدهاى ناگوارت__ر و تكاليف دشوارت_ر تسليم مى شود، اسلامش قوى تر است از اسلام كسى كه

معنى اسلام و چهار مرتبه آن (271)

در برابر ناگ_وارى ها و تك_اليف آس_ان ترى تسلي_م مى ش_ود!

بدين ترتي__ب براى اس__لام مرتب__ى است به ش___رح زير:

دعواى خود صادقند!» (15 / حجرات)

- «اى كسان__ى كه ايمان آورديد، آيا مى خواهيد شما را به تجارتى راهنمائى كنم كه از عذاب دردن__اك نجاتتان دهد؟ به خدا و رسولش ايمان بياوريد! و در راه خدا با اموال و جان هاى خود جهاد كنيد!» (10 و 11 / صف)

در آيات بالا ملاحظه مى شود كه دارندگان ايمان را مجددا به داشتن ايمان ارشاد مى فرمايد، پس معلوم مى شودكه ايمان دوم آن ها، غير از ايمان اولى است!

(274) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

كنند، و وقتى تو حُكم راندى در دل هيچ گونه ناراحتى از حُك__م ت__و احس__اس نكنن___د و ب_ه تم_ام معن__ى تسلي_م ش__ون_د!» (65 / نساء)

اين اسلام در مرتبه سوم است، كه در مقابلش ايمان مرتبه سوم قرار دارد، آن جا كه خداى تعالى در س_وره مؤمنون شرح مى فرمايد:

- «قَ_دْ اَفْلَ_حَ الْمُؤْمِنُ__ونَ، اَلَّذي__نَ....» (1 / مؤمنون)

يا زمانى كه به ابراهيم نبى م_رسل مى فرمايد، «اَسْلِمْ!»

مى گ_وي__د: «اَسْلَ_مْتُ لِ_رَبِّ الْعالَمي__نَ!» (131 / بقره)

ضمنا اخلاق فاضله از رضا و تسليم و سوداگرى با خدا، صبر به خواست خدا، زهد به تمام معنى، تقوى، حب و بغض به خاطر خدا؛ همه از لوازم اين مرتبه از ايمان اس_ت.

(276) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

كه ملك تنها براى خداست، و غير خدا، مالك خويش، و هيچ چيز خودش نيست، مگر آن كه خدا تمليكش كرده باشد! پس ربى هم سواى او ندارد!

و اين معنائى است موهبتى، و افاضه اى است الهى، كه ديگر خواست انسان در به دس__ت آوردنش دخالتى ندارد!

در ب__راب__ر اين مرحله از اسلام، مرتبه چهارم «ايمان» قرار دارد، و آن عبارت است از اي__ن ك__ه اي__ن حال__ت ك__ه دارد تم__ام__ى وجود آدمى را ف__را گي__رد. و در اين مرحله است كه قرآن مى فرمايد:

_ «لا خَ__وْفٌ عَلَيْهِ__مْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ!» (38 / بقره)

چون در اين مرحله، مؤمن بايد اين يقين را داشته باشد كه غير از خدا هيچ كس و هيچ چيز استقلال از خود ندارد، لذا از چيزى نمى ترسد، و از فقدان چيزى نيز

(278) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

ناراحت و محزون نمى شود!

- «اَلاآ اِنَّ اَوْلِي_آءَ اللّ__هِ لا خَ__وْفٌ عَلَيْهِ__مْ وَ لا هُ__مْ يَحْ_زَن_ُونَ!» (62 / يونس)

اي__ن ايمان وقت__ى در قلب كسى پيدا مى شود كه داراى اسلام مرتبه چهارم باشد.(1)

روزگارى دراز در مسير تدريجى، نبوت پس از نبوت و شريعت پس از شريعت، سي_ر مى ك_رد؛ به م_رتبه ثبوت رسي_ده: و در ق_رارگ_اه تحق_ق ق_رار گ_رفت!

از اين بيان روشن شد كه مراد از «تماميت كلمه» رسيدن شرايع آسمانى از مراحل نقص و ناتمامى به مرحله كمال، و مصداقش همين دين محمدى است صلى الله عليه و آله !

_ «هُ__وَ الَّ__ذىآ اَرْسَ__لَ رَسُولَ__هُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّه!» (33 / توبه)

تم_امي__ت اي__ن كلم__ه اله__ى از جه__ت «صدق» اي__ن اس__ت كه آن چن__ان ك__ه گفت__ه شده تحق__ق پ_ذي__رد.

و تماميت آن از جهت «عدل» اين است كه مواد و اجزاى آن يك نواخت باشد،

(280) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

بدون اين كه به تضاد و تناقض مشتمل شود و هر چيز را آن طور كه شايد و بايد بسنجد،بدون حيف وميل! (1)

اختلاف بين شرايع به حسب كمال و نقص است، نه آن كه اختلاف آن ها به نحو تضاد و تنافى باشد. همه آن ها را يك معنى - كه همان تسليم و اطاعت فرم__ان الهى بر طب__ق بيان پيغمب__ران__ش باش__د، جم__ع مى كند.

اين چنين تسليم و اطاعتى همانا دينى است كه خداوند از بندگانش خواسته و براى آنان بيان داشته است، كه لازمه اش آن است كه آدمى آن چه را از معارف برايش بيان شده و روشن گشته، بگيرد و در برابر متشابهات بدون آن كه تصرفى از پيش خ_ود در آن بكن_د، توق_ف نم_ايد.

اما آن اختلافى كه اهل كتاب يعنى يهود و نصارى در دين الهى پديد آورده اند،

(282) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

چنان نيست كه از روى جهل و نادانى به مطلب باشد، بلكه آنان اختلاف را از روى ظل_م و بدون عذر م_وجه پ_دي_د آورده و آن راه را پيم_وده اند.

خداوندمتعال در كتاب آسمانى آنان بيان داشته كه دين يكى بيش نيست و آن هر آينه اس_لام و تسليم است!

يهود و نصارى به خدا معترفند و كافر نيستند، بلكه كفر آنان نسبت به آيات الهى است، آن آياتى كه حقيقت امر را برايشان آشكار نموده است.

معنى و مقصود از عبارت «دين نزد خدا» حضور تشريعى دين است، يعنى اديان از نظر شرع يكى بوده و اختلافى جز از حيث كمال و نقص ندارند، و آن هم در اثر اختلافى است كه در استعدادهاى امتهاى سابق و لاحق بوده، نه آن كه مقصود اين باشد كه دين از نظ__ر تكوين و ساختم__ان آفرينش يكى اس__ت و در فطرت انسانيت به يك نحو و روش جري___ان دارد!

على عليه السلام فرموده:

اسلام، تنها دين نزد خدا

(283)

- «اينك نسبت اسلام را چنان بيان دارم كه كسى قبل از من و يا بعد از من بيان نداشته باشد:

- "اسلام" همانا تسليم، و " تسليم" عبارت است از يقين، و "يقين" هم تصديق ك__ردن دي__ن و "تصديق" آن عب__ارت از اقرار و اعت__راف به ثب__وت آن است؛ و " اقرار"به دين هم اداء وظايف معين آن مى باشد و "اداء" همان عمل است و بس!

- مؤمن دين خود را از پروردگارش گرفته است. ايمان مؤمن را از كردار و عمل__ش ب_ايد فهمي_د، چن__ان ك_ه ب__ه كف_ر ك__اف__ر از انك_ارش باي__د پ__ى ب__رد.

- اى مردم بر شما باد كه دست از دين خود بر نداريد، گناه با آن بهتر از حسنه با غير آن است! زي_را گن_اه در آن آم_رزيده مى شود، ول_ى حسنه در غير آن قب_ول نخواه_د شد!» (1)

1- ال_مي______زان ج 5، ص: 229.

(284) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

امر اختيارى ديگر جفت كرده و هيئت تركيبى آن را تحت اختيار دانسته و امر و نهى اعتبارى به آن متوجه مى كنند. در آيه ش_ريفه فوق مى فرمايد:

- اى اهل ايمان! چنان كه شايسته خداترس بودن است از خدا بترسيد، و نميريد جز به دين مبين اسلام! (1)

چنين مراتبى در دعوت اسلام بوده است، آيه شريفه «قُ__لْ ما اَسْئَلُكُ__مْ عَلَيْهِ مِنْ اَجْرٍ...اِنْ هُ__وَ اِلاّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ،» (86 / ص) است، براى اين ك__ه از سي__اق س__وره صلى الله عليه و آله كه آي__ه فوق در آن اس__ت، برمى آي__د، خطاب در آن ب__ه كف___ار قري__ش اس_ت و مى فرماي__د:

_ اين قرآن هدايت و تذكر براى تمام عالميان است، و اختصاص به يك قوم و يا دو قوم ندارد، و چون كتابى است همگانى، ديگر معنى ندارد كه رسول اللّه از عرب مطالبه اجر و پاداش كند!

ع__لاوه بر اين ك__ه در اين معن__ا هي__چ حرفى نيس__ت، كه دع__وت اسلام شام__ل اه__ل كتاب و مخصوص__ا يهود و نصارى نيز مى ش__ود، چون در ق__رآن باره__ا به اه_ل كتاب خطاب ها ك__رده و ايشان را به پذيرفت__ن دعوت دين، دع__وت فرم__وده است.

(288) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

و نيز مسلم تاريخ است كه رجالى از غير عرب اسلام را پذيرفته اند، مانند: سلمان فارسى، بلال حبشى، و صهيب رومى.(1)

لفظ آيه هيچ دلايلى بر اين دو خصوصيت نيست، و كلام خداى تعالى هم صريح است در اين كه رسالت رسول خدا صلى الله عليه و آله رسالتى است عمومى... و «لِيَكُونَ لِلْعالَمينَ نَذيرا!» آيه اى است در اول سوره فرقان، كه نشان مى دهد قرآن بر همه اهل ع_ال_م ن_ذير است!

آيات ديگرى نيز بر همين معنى دلالت مى كنند مانند:

- آيه 19 سوره انعام كه مى فرمايد: «تا هشدار دهم شما و هر كه را كه اين قرآن ب_ه گ_وشش برسد!»

آيه 158 سوره اعراف كه مى فرمايد: «بگو اى مردم من فرستاده خدايم به س_وى همگى شما!»

(290) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

آيات ديگرى نيز در قرآن بر اين امر اشعار دارد، مانند آيات صريحى ك_ه ي_هود و ع_م_وم اه_ل ك_ت_اب را دع_وت مى ك_ن_د.

هم چنين عمل خود آن حضرت كه همه اقوام و ملت ها را دعوت مى كرد، و هر كه از هر قوم و ملتى ايمان مى آورد، ايمانش را مى پذيرفت، و نمى فرمود كه من تنها مبعوث به قوم خود هستم! به شهادت اين كه اسلام عبداللّه بن سلام يهودى، سلمان فارسى، بلال حبشى و صهيب رومى و امثال ايشان را مى پذيرفت.

هم چنين آخرين آيه همين سوره كه در مقابل اولين آيه آن مى فرمايد: «هذا بَلغٌ لِلنّاسِ وَ لِيُنْذَرُوا بِه... اين ابلاغ رسالتى است به نفع مردم، تا همين مردم "ديگران" را نيز انذار نموده و به وسيله اين قرآن هشدار دهند، و نيز تا دانا گ__ردان__د و بفهمند كه معبود يكت_ا تنه__ا اوست و تا صاحب_ان خرد متذكر شوند!»

(52 / ابراهيم)

جهانى بودن رسالت پيامبر اسلام (291)

اين آيه مؤيد همان معناست كه نشان مى دهد مقصود از «مردم» تنها همان افرادى نيست كه در زمان رسول

اللّه صلى الله عليه و آله ايمان آورده و از ظلمات به سوى نور بيرون آمدند، بلك_ه عم__وم اف__راد بش___ر است! (1)

خواهد كرد! (293)

ب__ا واقع و حق انطباق دارد! (1)

افراط و تفريط پرهيز مى كنى، و متمايل به راه وسط باشى! كه فطرت خدا همين است. فطرتى كه خدا م__ردم را بر آن فط__رت خل__ق كرده اس__ت. و در خلق__ت خدا تبديل__ى نيست. اين است دين قيم!» (30/روم)

با اين آيه بيان عموميت رسالت رسول خدا صلى الله عليه و آله و شمول و فراگيرى دعوت اسلام ب_راى عم_وم بش_ر تك_مي_ل مى ش_ود! (1)

1- ال_مي______زان ج: 40، ص: 341.

(296) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

شده، و كتب آسمانى قب__ل را تصدي__ق مى كن_د و به س__وى حق و طري__ق مستقي__م هداي__ت مى كند!»

اي__ن قسم__ت از آي__ات، حك__اي__ت دعوت جني__ان اس__ت در ب__راب__ر قومش__ان ك__ه ايش__ان را ب_ه اسلام مى خواندن__د و ان__ذار مى كردن__د.

مراد به كت_اب نازل ش_ده بعد از موسى، قرآن كريم است.

اين كلام دلالت دارد بر اين كه جنيان نامبرده مؤمن به دين موسى عليه السلام و كتاب آن جناب بوده اند، و اين جنيان متوجه شده اند كه قرآن، تورات و يا همه كتاب هاى قبل را

(298) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

تصديق مى كند، آيات قرآن از اين به بعد گفتگوى آن ها را با قوم خود تعريف مى كند، ك_ه آن ها به ق_وم خود گفتند:

_ «يا قَوْمَنا اَجيبُوا داعِىَ اللّهِ! اى قوم ما، بياييد و دعوت اين داعى به سوى اللّه را بپذيريد، و به وى ايمان بياوريد، تا خداوند گناهانتان را بيامرزد، و از عذابى دردناك پناهتان دهد، و بدانيد كه اگر كسى دعوت داعى به سوى اللّه را اجابت نكند، نمى تواند خداى را در زمين عاجز كند، و به جز خدا هيچ ولىّ و سرپرستى ندارد، و چنين كسانى در ضلالتى آشكارند!» (1)

1- ال_مي______زان ج: 36، ص: 35.

نفوذ اسلام به دنياى موجودات ديگر (299)

خود را خالص براى خداى سبحان كند، و اعتنائى به خدايان مشركين نكند، و علاوه بر آن به مشركين اعلام نمايد كه مأمور به دين توحيد و اخلاص دين است، توحيد و اخلاصى كه آيات و ادله وحى و عق_ل هم_ه بر آن تواتر دارند!

لذا مى بينيم خداى سبحان در خلال سوره چند نوبت كلام را متوجه اين مسئله مى سازد و يك جا مى فرمايد:

(300) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- «فَاعْبُدِ اللّهَ مُخْلِصا لَهُ الدّينَ!» (2 / زمر)

و در آي_____ه ديگ_______ر م__ى ف____رم_____اي______د:

- «اَلا لِلّهِ ال__دّي__نُ الْ_خ_الِ_صُ!» (3 / زمر)

سپ__س مى ف__رم__اي___د:

- «قُلْ اِنّى اُمِ_رْتُ اَنْ اعْبُدِ اللّهَ مُخْلِصا لَهُ الدّينَ!» (11 / زمر)

و ه___م چني____ن:

- «قُ__لِ اللّ____هَ اَعْبُ___دُ مُخْلِص___ا لَ___هُ دين__ى!» (14 / زمر)

و آن گاه آيات ديگرى را متذكر مى شود، كه اشاره است به همين مطلب خواسته شده از طرف مشركين كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله دست از دين خود و دعوت به توحيد بردارد، مانند:

- «قُ_لْ اَفَغَيْرَ اللّهِ تَأْمُروُنّى اَعْبُدُ اَيُّهَا الْجاهِلُونَ!» (64 / زمر)

سپس دستورى را كه جهت خالص كردن دين به رسول خدا صلى الله عليه و آله داده بود با آيه:

دين خالص (301)

«اَلا لِلّ__هِ ال__دّي____نُ الْخ___الِ__صُ!» (3 / زم____ر) تعمي__م م__ى ده__د و م__ى ف__رم_اي__د:

- آن چه به تو وحى كردي__م كه دين را خالص براى خ__دا كنى، مخصوص شخص تو نب__ود، بلك__ه اي__ن وظيف__ه اى اس__ت بر هر كس ك__ه اين ن__دا را مى شنود! (1)

تفاوت پيامبر و ديگران در خلوص دين

معناى خالص بودن دين براى خدا اين است كه خداى تعالى عبادت آن كسى را كه هم خدا را عبادت مى كند، و هم غير خدا را، نمى پذيرد، حال چه اين كه هر دو را بپرستد و چه اين كه اصلاً

غيرخدا را بپرستد.

- «بگو من مأمور شده ام كه خداى را بپرستم، و دين را خالص براى او بدانم، و نيز

1- ال_مي__زان ج: 34، ص: 47 و 73.

(302) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

مأمورم كه اولين مسلمان باشم!» (11 و 12 / زمر)

آيه بالا به رسول گرامى تكليف مى كند: به ايشان بگو آن چه من بر شما تلاوت كردم، كه بايد خداى را بپرستم، و دين خدا را خالص كنم، هر چند خطاب متوجه من است، و لكن چنين نيست كه شما را به آن دعوت كنم و خودم فقط شنونده باشم و مأمور باشم كه خطاب خدا را به شما برسانم و خودم هيچ وظيفه اى نداشته باشم! بلكه من نيز مانند شما مأمورم او را عبادت كنم و دين را خالص براى او سازم، و باز تكليف من به همين جا ختم نمى شود، بلكه مأمورم كه قبل از همه شما، و در حقيقت اولين كسى باشم كه در برابر آن چه بر من نازل شده تسليم شده باشم. و به همين جهت قبل از همه شما من تسليم شده ام، و اينك بعد از تسليم شدن خودم دارم به شما ابلاغ مى كنم. آرى، من از پروردگارم مى ترسم، و او را به اخلاص مى پرستم، و به او ايمان آورده ام، چه اين كه شما ايمان بياوريد يا نياوريد! پس ديگر طمعى در من نبنديد!

تفاوت پيامبر و ديگران در خلوص دين (303)

اين نيست مگر به خاطر اين كه حكم شرايع و عمل به آن ها غير حكم ولايتى است، كه از تمكن در آن شرايع و تخلق به آن اخلاق حاصل مى شود.

دارنده مقام توحيد كامل و خالص، هرچند از اهل شريعت هاى گذشته باشد، كامل تر و برتر است از كسى كه به آن مرتبه از توحيد و اخلاص نرسيده، و حيات معرفت در روح و جان_ش جايگزين نگشته، و نور هدايت الهى در قلبش راه نيافت__ه است، هرچند كه او از اه__ل شريع__ت محمدى صلى الله عليه و آله يعن__ى كامل ت_ري__ن و وسيع تري__ن شريعت ها باشد.

پس، صحيح است چنين فردى از خدا درخواست كند كه او را به صراط مستقيم،

(304) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

صراط بزرگان از شرايع گذشته، هدايت فرمايد، هرچند شريعت خود او كامل تر از ش__ري_ع_ت آن__ان ب_اش_د! (1)

حكايت مى كند، كه با اين كه انواعى از نعمت ها، از قبيل: كتاب و نبوت و ملك و غير آن به ايشان داده بود، ايشان اين نعمت ه__ا را با عصي__ان و تمرد و شكست_ن ميثاق ها و كفرشان تلافى كردند.

خداى سبحان سوره بقره را با صفتى شروع مى كند كه واجب است بر هر صاحب تقوائى كه متصف به آن صفت بوده باشد، و آن صفت عبارت است از اين كه بنده خ_دا واجب است از عهده حق رب_وبيت خ_دا ب_رآيد! مى ف_رمود:

_ «متقين از بندگان او: به غيب ايمان دارند، و نماز را به پا مى دارند، و از آن چه

(306) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

خدا روزى شان فرموده، انفاق مى كنند و به آن چه بر پيامبر اسلام و به آن چه بر ساير رسولان، نازل ف_رموده، ايمان مى آورند، و به آخرت يقي_ن دارند!» (1 تا 4 / بقره)

و به دنبال چنين صفاتى است كه خدا آنان را مورد انعام قرار داد، و هدايت قرآن را روزيشان كرد!

دنبال اين مطلب به شرح حال كفار و منافقين پرداخت، و سپس به طور مفصل وضع اهل كتاب و مخصوصا يهود را بيان كرد و فرمود كه خداى تعالى با لطايفى از هدايت بر ايشان منت نهاد، ولى در مقام تلافى جز با طغيان و عصيان خدا و كفران نعمت هاى او، و رد بر خدا و رسولانش، و دشمنى با فرشتگانش، و تفرقه انداختن ميان رسولان و كتب او، عكس العملى از خود نشان ندادند! خداى تعالى هم اين طور با آنان مقابله كرد كه با هر تكاليف__ى دشوار و احكامى سخ__ت، از قبيل: به ج__ان هم افتادن و يكديگر را كشتن و به صورت ميمون و خوك مسخ شدن

و با صاعقه و عذاب آسمانى معذب نمودن؛

تفاوت پيروان اسلام با اهل كتاب (307)

محك___ومش____ان ك____رد.

در پايان س__وره بقره به همين مطالب برگشته، و بعد از بيان وصف رسول و مؤمن__ون ب_ه وى فرم__ود:

- اينان برخلاف آنان هستند، اينان هدايت و ارشاد خدا را تلقى به قبول و اطاعت كردند، و به خدا و ملائكه و كتب و رسولان او ايمان آوردند، بدون اين كه ميان احدى از پي_امبران ف_رق بگ___ذارند!

- «كُلٌّ امَنَ بِاللّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ...» (285 / بقره)

اين آيه شرح مى دهد كه كتاب نازل بر رسول خدا صلى الله عليه و آله مردم را به سوى ايمان و تصديق همه كتب آسمانى و همه رسولان و ملائكه خداى تعالى دعوت مى كند، و هر كس بدان چ__ه بر پيامبر اسلام نازل شده، ايمان داشته باشد، در حقيقت به صحيح همه مطالب نامبرده ايمان دارد!

(308) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- «لا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِنْ رُسُلِه!» (285 / بقره) (1)

و عمل در اسلام (309)

ق___رآن مجي___د ب___ه او م__ى گف_____ت:

_ «اَفَمَنْ يَهْدآى اِلَى الْحَقِّ... آيا كسى كه به حق و حقيقت راه يافته سزاوارتر است ب__ه اين ك__ه پيروي__ش كنند يا كس__ى كه راه خود را نيافت_ه و ديگ__ران باي__د او را هدايت كنند؟!»(35 / يونس)

_ «اَتَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ... آيا مردم را به نيكى و احسان دعوت مى كنيد و خود را از ياد مى بريد؟!» (44 / بقره)

ك__لام خداى تعالى مشتمل است بر حكايت و نقل فصولى از ادب الهى متجلى در اعمال انبي__اء و فرستادگان براى رعاي__ت اين نكته، يعن__ى نشان دادن عم__ل در تعليم و تربيت، چه در اقسام عبادت ه_ا و چه در طرز معاشرت و برخورد پيامبران با مردم.(1)

1- المي__زان ج: 12، ص: 109. بح___ث تحليل__ى

(310) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

خ_دا مى بين_د؟!» (14 / عل_ق)

آيات مكى قرآن كريم به يك سلسله امور مجمل و كلى دعوت مى كنند، و آيات مدنى آن را تفصيل مى دهند. در عين حال خود آيات مدنى هم از خاصيت تدريجى بر كنار نيست، حتى احكام و قوانين در مدينه نيز به طور تدريج نازل گرديد.

نمونه بارز اين آيات، ق_انون تحري_م ش_راب و شرابخورى است.

آيه زير در مكه نازل شده و به موضوع شراب اشاره مى كند، ولى اظهار نظر صريح__ى درباره آن نمى فرماي__د، مگر همي_ن كه با جمله «رِزْقا حَسَنا» اشاره مى كند كه خمر، روزى و رزق خوب___ى نيست!

- «از ميوه هاى درخت خرما و انگور شراب مستى آور، و هم چنين رزق نيكو به دست مى آوريد!» (67/نحل)

نزول تدريجى قوانين اسلام (313)

سپ_س آي_ه زي_ر در مك_ه ن_ازل مى ش_ود:

- «بگو! پروردگارم كارهاى زشت را چه در ملاء عام و چه در پنهانى و هم چنين گناه را حرام كرده است!» (33 / اعراف)

اين آيه به طور صريح «اِثْم - گناه» را حرام مى كند، ولى بيان نمى دارد كه شرب خمر «اِثْم» است. و اين از آن جهت است كه مى خواهد با ملايمت مردم را دعوت كند تا از عادت بدى كه شهواتشان آنان را بدان كشانده، و گوشتشان بدان روئيده، و استخوانشان بدان سخت شده، دست بردارند.

بع__دا آيه زير در مدين__ه نازل مى شود و بيان مى دارد كه شرب خمر از نوع همان «اث__م - گن__اه» است، كه در آيه سوره اعراف تحريم ش__د. لسان اي__ن آيه زب_ان ملايمت و نصيحت است:

- «راجع به شراب و قمار از تو مى پرسند، بگو! در اين دو گناهى بس بزرگ است،

(314) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

و فوائ_دى هم براى مردم دارد،

ولى گناه آن از نفع آن بيشتر است!» (219 / بقره)

نهايتا در مدينه آيه زير نازل مى شود و درآن ماجراى تحريم شراب را پايان مى دهد:

_ «اى مؤمنين! شراب، قمار، بت پرستى، و شرط بندى با تيرهاى مخصوص؛ پليد و از عمل شيطان است، حتما از آن اجتناب كنيد، باشد كه رستگار شويد! شيطان مى خواهد كه با شراب و قمار در بين شما دشمن__ى و بغ__ض بيندازد و از راه حق و نم__از بازت__ان دارد، آي__ا از اي_ن اعم__ال دست برنمى داري__د؟!» (91 / مائده)

بر ديگران دست يابد، و همين طور هم شد:

- «وَ اَنْذِرْ عَشيرَتَكَ الاَْقْرَبينَ - خويشاوندان نزديكت را انذاركن!» (214/شعرا)

(316) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

خداوند سبحان به رسول گرامى خود دستور فرمود تا پس از قيام به اصل دعوت، ابتداء قبيله خود را انذار كند. وى امر پروردگار را اطاعت كرد و نزديكان خود را فراخواند و آنان را به آن چه كه براى آن برانگيخته شده بود، دعوت كرد، و به آن ها وعده داد كه اول كسى كه وى را جواب گويد، جانشين او خواهد بود!

عل__ى عليه السلام اين دع__وت را پذيرف__ت و پيغمب__ر هم از او تشك__ر كرد، ول__ى ديگران به طورى كه در روايات صحيح و كتب تاريخ وارد شده، پيغمبر را به باد استهزاء گرفتند.

سپس جمعى ديگر از خويشانش نيز به او ايمان آوردند، مانند: خديجه، كه زن او بود؛ و عمويش حمزة بن عبدالمطلب و عبيد. و هم چنين به طورى كه از روايات شيعه استف__اده مى شود، عموى ديگ__رش ابوطالب نيز به او ايم__ان آورد.

بع__د از آن خداوند متع__ال وى را فرم__ان داد تا دع_وت را به قوم خود توسعه دهد:

- «اين چنين قرآن عربى را بر تو وحى كرديم تا به وسيله آن مكه و حومه آن را انذار كنى!» (7 / شورى)

انتشار تدريجى يك دين جهانى (317)

البت__ه، دعوت مخصوص آنان نب__وده ولى اين از باب مصلحت بود كه از آن ها شروع كرده است.

سپس خداوند سبحان وى را فرمان داد تا دعوت خويش را به تمام دنيا توسعه دهد:

_ «ي__ا اَيُّ_هَ_ا ال__نّ_اسُ اِنّ__ى رَسُ__ولُ ال_لّ_هِ اِلَ_يْ_كُ_مْ جَ__م_ي_ع_ا!»

«اى مردم! من فرستاده خدايم به سوى همه شما...!» (158 / اعراف)

و اج_راى آن ب_ه ك_ار رفته، عبارتند از:

- تبليغ_ات، - مقاومت منفى، - جهاد.

جنگ را برمى افروختند و اسلام ناچار به دفاع مى شد، و در اين راه هم از ابزارهاى شريف استفاده مى كرد.

در جنگ و صلح؛ تخريب، آتش سوزى، استفاده از سموم، منع آب از دشمنان

مراتب اجراى دعوت اسلامى (321)

را حرام، و كشتن زنان و اطفال و اسيران را منع فرموده، و رفتار نيك و مدارا با آن ها را سفارش كرده است! (1)

شريعت محمدى صلى الله عليه و آله :

سياق آيه اين معنا را افاده مى كند كه شريعت محمدى (عَلى مُشَرِّعِها آلافُ التَّحِيَّةِ وَالسَّلامُ) جامع همه شريعت هاى گذشته است. خيال نشود كه جامع بودن اين شريعت با آيه سوره مائده منافات دارد، آن جا كه مى فرمايد:

جامعيت شريعت محمدى صلى الله عليه و آله (323)

- «براى هريك از شما شريعت و طريقه اى قرار داديم!» (48 / مائده)

چ__ون خاص بودن يك ش_ريعت با جامعي__ت آن مناف__ات ن__دارد.

2_ پنج شريعت :

نكته دوم اين كه شرايع الهى و آن اديانى كه مستند به وحى هستند تنها همين شرايع نامبرده اند،يعنى شريعت نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و محمد صلى الله عليه و آله ، چون اگرشريعت ديگرى مى بود بايد در اين مقام كه مقام بيان جامعيت شريعت اسلام است، نام برده مى شد. و لازمه اين نكته آن است كه:

- اولاً، قبل از نوح شريعتى، يعنى قوانين حاكمه اى در جوامع بشرى آن روز وجود نداشته است تا در رفع اختلافات اجتماعى كه پيش مى آمده، به كار رود. - ث__اني__ا، انبيائ__ى ك__ه بع__د از ن__وح و تا زم__ان ابراهي__م مبع__وث شده ان__د، هم__ه پي_رو شريعت ن__وح ب_وده ان_د.

(324) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

_ و انبيائ__ى ك__ه بعد از ابراهي__م و قبل از موس__ى مبع__وث شده ان__د، تاب__ع و پي__رو شريعت ابراهيم بوده اند.

- و انبياء بعد از موسى و قبل از عيسى پيرو شريعت موسى،

- و انبي_اء بع_د از عيس_ى تاب_ع ش_ريع_ت آن جن_اب بوده اند.

3_ پنج پيامبر اولواالعزم :

اين كه انبياء صاحب شريعت كه قرآن كريم آن ها را «اُولُواالْعَزْم» خوانده است، تنها همين پنج نفرند، چون اگر پيغمبر اولواالعزم ديگرى مى بود، بايد در اين مقام كه مقام مقايسه شريعت اسلام با ساير شرايع است، نامش برده مى شد. پ___س اي__ن پن____ج ت__ن

ب____زرگ__ان انبي___اء هستن____د! (1)

1- ال_مي_______زان ج: 35، ص: 47.

جامعيت شريعت محمدى صلى الله عليه و آله (325)

سازگار باشد.

در آي_ه ف_وق مى فرمايد:

- «هر امت__ى را شريعتى قرار داديم، كه ايش__ان بدان عمل كننده ان__د، پس نبايد در امر دي__ن با تو منازع__ه كنند و به س__وى پروردگ__ارت بخوان! بى گم__ان تو بر هدايت مستقي__م هستى! و راه ت__و راست است!»

مراد به هر «امت» امت هاى گذشته يكى پس از ديگرى است، تا منتهى به امت اسلام شود، نه امت هاى مختلف زمان رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، از قبيل عرب و عجم و روم و غيره،

(328) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

چ__ون مى دانيم كه شريع__ت خدا هم_واره يكى بوده است، و نبوت هم جهانى بوده است.

گويا كفار اهل مكه و يا مشركين، وقتى عبادات اسلامى را ديده اند و براى آن ها ناشناس و نو ظهور بوده و نظير آن را در شريعت هاى سابق يعنى شريعت يهود نديده بودند، لذا در مقام منازعه با رسول خدا صلى الله عليه و آله در آمده اند كه اين چه جور عبادتى است و از كجا آورده اى؟ ما اين عبادت را در هيچ شريعتى نديده ايم؟ اگر اين قسم عبادت از شرايع نبوت بود و به عبارت ديگر اگر تو كه آورنده اين عبادتى پيغمبر بودى بايد مردم خداپرست كه از امتهاى گذشته اند آن را مى شناختند؟

خداى تعالى جواب داده كه هر امتى از امت هاى گذشته عبادتى داشته اند كه آن قسم خدا را عبادت مى كردند، و عبادت هيچ امتى به امت ديگر منتقل نشده است، چون خداون_د ب_ا هر شريعت، شرايع قبلى را نس_خ مى كرد و بهتر از آن را مى آورد، چون افك__ار امت هاى بعدى ترقى يافته ت__ر از قبلى ه__ا بود و استعداد عبادت__ى كامل تر و

نسخ مناسك و شرايع قبلى با ظهور اسلام (329)

بهت__ر از سابق را يافت__ه

بودند، پس هميشه عبادت سابقين در حق لاحقين نسخ مى شد!

در آخ_ر آي_ه مى فرمايد:

- «اِنَّكَ لَعَلى هُدًى مُسْتَقيمٍ... بى گمان تو بر هدايت مستقيم هستى!»(67/حج)(1)

اسلام، شريعت آسان، يادگار ابراهيم عليه السلام

«مِلَّةَ اَبيكُمْ اِبْراهي_مَ هُوَ سَمّيكُ_مُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ وَ فى هذا....» (78 / حج)

از مقدمه آيه فوق فهميده مى شود كه شريعت اسلام شريعتى است سهل و آسان، ملت و آئين پ_در ب_زرگ مسلمان_ان، ابراهي_م حنيف، كه براى پروردگار خود تسليم بود!

اگر ابراهيم عليه السلام را پدر مسلمين خواند بدين جهت بود كه او اولين كسى است كه براى خدا اس__لام آورد، آن جا كه فرمود:

1- ال_مي__زان ج: 28، ص: 295.

(330) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- اس_لام بي_اور! گف_ت: - اس_لام آوردم ب_راى پروردگار عالميان!

و در دع__اى خ___ود ف___رم__ود:

- هر كه پيروى ام كند از من است! (131 / بقره و 36 / ابراهيم)

اين است كه تمامى مسلمانان عالم، از هر جا كه باشند، فرزندان ابراهيم عليه السلام و از اويند! خداى سبحان نيز فرمود:

- «نزديكتر از هر كس به ابراهيم كسانى هستند كه پيروى اش كردند و اين پيغمب__ر و كس_انى ك_ه ب_ه اي_ن پ_يغمب_ر ايم_ان آوردن___د!» (38 / آل عم___ران)

خ_داى تعال__ى در آي__ه م_ورد بح__ث دو من__ت بر مؤمني__ن گذاشت -

يكى آن جا كه فرمود: اوست كه شما را قبل از نزول قرآن و هم در اين كتاب يعنى قرآن «مسلمان» ناميده است كه مع_لوم م_ى شود خدا اس_لام آنان را قبول فرموده است!

دي_گ__ر م_ن___ت ال_ه__ى در هم___ان اول آي__ه ب___ود ك_ه ف___رم____ود:

- او شما را برگزي__د و در اين دي__ن براى شما دش___وارى ننه_اد!

اسلام، شريعت آسان، يادگار ابراهيم عليه السلام (331)

كه اين منتى است از خدا بر مؤمنين به اين كه اگر واگذار

به خود مى شدند هرگز از ن_زد خود به سعادت دين نايل نمى شدند.

چيزى كه هست، خدا بر آنان منت نهاد و ايشان را براى دين حق از ميان خلايق برگزيد، جمع كرد و هر حرج و دشوارى را از سر راه ديندارى ايشان برداشت، اعم از حرج در خ_ود احك_ام دين يا حرج هاى عارضى و اتفاقى! (1)

ضررشان تمام مى شود، و اگر پاره اى هواها و اميالشان را

قائم تر بودن دين و شرع اسلام (333)

تأمي_ن كند ب_ارى خي_رات عظيم_ى را از ايشان ف_وت مى گرداند.

در ميان همه ملت ها اين تنها اسلام است كه قائم به مصالح حيات مسلمانان و به تمامى اهداف دنيائى و آخرتى ايشان است، بدون اين كه خيرى از ايشان فوت گرداند. بنابراين پس ملت حنيفه اقوم بر حيات انس_انى از غير آن است!

و اگر به قياس با ساير شرايع الهى قبلى، مانند شريعت نوح و موسى و عيسى عليه السلام بوده باشد، هم چنان كه ظاهرش هم همين است، در اين صورت دليلش اين است كه اين دين حنيف از اديان سابق خود كه كتب انبياء سلف متضمن آن ها بودند، كامل تر است، زيراتمامى معارف الهى، تا آن جاكه بنيه بشرى طاقتش را دارد و هم چنين تمامى شرايعى كه بشر در زندگى خود بدان نيازمند است، در اين دين آمده است، و حتى يك عمل از اعمال فردى و اجتماعى بشر را بدون حكم نگذاشته است!پس آن چه قرآن به سوى آن هداي_ت مى كند، قويم تر از آن چيزى است كه ساير كتب و شرايع بدان هدايت مى كنند! (1)

1- ال_مي______زان ج: 25، ص: 84.

(334) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

و بخشش ها و غير آن را مستحب نموده است.

غرض و هدف اسلام اين بوده كه بدين وسيله اختلاف طبقاتى را بر طرف سازد و

دين اسلام، نفى اختلاف طبقاتى (335)

زندگى آن هائى را كه در طبقه پائين هستند و نمى توانند بدون كمك مالى از ناحيه ديگران حوائج زندگى خود را برآورند، مورد حمايت قرار دهد، تا سطح زندگى شان را بالا ببرد و افق زندگى طبقات مختلف را به هم نزديك سازد و اختلاف ميان آن ها را كم كند.

از سوى ديگر، با شدت هر چه بيشتر، توانگران و طبقات مرفه جامعه را از تظاهر به ثروت، يعنى از تجمل و آرايش مظاهر زندگى، از خانه و لباس و غيره نهى فرموده، و از مخارجى كه در نظر عموم غير معمولى است، و طبقه متوسط جامعه چشم ديدن آن گونه خرج ها را ندارد، تحت عنوان «نهى از اسراف و تبذير و امثال آن» جلوگيرى نموده است!

غرض اين ها ايجاد يك زندگى نوعى است، زندگى متوسطى كه فاصله طبقات مختلف از آن فاحش و بدون شباهت نباشد، تا در نتيجه ناموس وحدت و همبستگى زنده گشته، و خواست هاى متضاد و كينه هاى دل و انگيزه هاى دشمنى بميرند! محيط پاكى كه زندگى نوع در پاكى و خوشى و صفا شبيه به هم باشد، درست نمى شود، مگر به اصلاح حال نوع، به اين كه حوائج زندگى نوع تأمين گردد، و اين ني_ز به ط_ور كامل حاص_ل نمى شود، مگ_ر به اص_لاح جهات م_الى و تعديل ثروت ها، و

(336) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

به كار انداختن اندوخته ها، و راه حصول اين مقصود، انفاق افراد است از اندوخته ها و مازاد آن چه با كوشش و تلاش به دست آورده اند!

زيرا كه مؤمنين با هم همه برادرند، و زمي_ن و اموال زمي_ن هم از آن يك_ى است، و او خ_داى عزوج_ل است!

اين خود حقيقتى است كه تاريخ زندگى پيامبر گرامى اسلام و روش او، صحت و استقامت آن را اثبات مى كند، و نمونه عملى آن را در برهه اى از زمان، يعنى زمان جناب رسول خدا عليه السلام - كه صلوات خدا بر او و آل او باد - البته در آن ايام كوتاهى كه دعوتش مستقر گرديد، نشان مى دهد.

اين همان نظامى است كه اميرالمؤمنين صلى الله عليه و آله - بر آن تأسف مى خورد، و از انحراف مردم از مجراى آن شكوه ها مى نمايد، و در نهج البلاغه خود مى فرمايد:

- «امروز كارت__ان به جائى رسيده كه روز به روز و ساع__ت به ساعت خي__ر از شما دورتر و شر به شم__ا نزديك تر و طمع شيط__ان در هلاك ساخت__ن مردم بيشتر مى شود!

دين اسلام، نفى اختلاف طبقاتى (337)

_ ام__روز روزگارى است كه ني__روى شيطان در حال قوى شدن است، و نقشه هايش دارد فراگير مى شود و او به هدفش دست مى يابد!

_ اگ__ر نم__ى پ__ذي__ري__د ب___ه وض__ع ج_امع__ه بنگ__ري___د!

_ آيا جز اين است كه به هر سو چشم باز كنى قصرى مى بينى كه دارد با فقر پنجه ن__رم مى كن_د؟

_ و يا توانگرى كه نعمت خداى را با كفران تلافى مى كند، و يا بخيلى را مى بينى ك__ه بخ___ل از ح____ق خ____دا را غنيم___ت م__ى شم___ارد!؟

_ و يا متمردى كه گوشش از شنيدن مواعظ كر شده است!؟»

گ_ذشت روزگ_ار درست_ى اي__ن نظ_ري_ه ق_رآن را كش___ف ك__رد.

اين__ك آيات الهى را در اي__ن زمينه مورد دق__ت و تأمل قرار دهيد:

(338) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله

- «حكايت آنان كه اموال خويش

را در راه خدا انفاق مى كنند، حكايت دانه اى است كه هفت خوشه رويانيده، كه در هر خوشه صد دانه باشد، و خدا براى هر كه بخواهد دو برابر هم مى كن_د، كه خدا وسع_ت بخش و داناست!» (261 / بقره)

«كسان__ى كه اموال خود را در راه خ__دا انفاق مى كنند و بعد از آن، اين انفاق خود را به من__ت و يا اذيتى هم__راه نمى سازن__د، پاداش آن__ان ن__زد پروردگ__ارش__ان است، آنان نه خوف__ى دارند و نه اندوهناك مى شوند...!» (262 / بقره)

«... اى آنان كه ايمان داريد! از خوب هاى آن چه به دست آورده ايد، و آن چه برايتان از زمين بيرون آورديم، انفاق كنيد! پست آن را كه خودتان استفاده نمى كنيد، براى انفاق منظور نكنيد! بدانيد كه خدا ستوده و بى نياز است!» (267/بقره)

«شيطان به شما وعده تنگدستى مى دهد، و به بدكارى تان وا مى دارد، و خدا از جانب خ__ود

دين اسلام، نفى اختلاف طبقاتى (339)

آمرزش و فزون__ى به شما وع__ده مى دهد، كه خدا وسعت بخ__ش و داناست!» (268 / بقره)

_ «هر خرجى كه كرديد، و به هر نذرى كه ملتزم شديد، خدا از آن آگاه است، و ستمگ_ران ياورانى ندارند!» (270 / بقره)

«اگر صدقه ها را علنى دهيد خوب است، و اگر پنهانى دهيد، و به تنگدستان بدهيد، البته براى شما بهتر است، و گناهان شما را محو مى كند، كه خدا از آن چه مى كنيد، آگ__اه اس___ت!» (271 / بقره)

«ه_ر خواسته اى انف__اق كنيد، به نف__ع خ__ود كرده ايد! انف__اق جز براى رض__اى خدا مكني__د! هر خواست__ه اى را انف_اق كنيد، به شم__ا مى رسد و ست__م نمى بينيد!» (272 / بقره) (1)

1- ال_مي_____زان ج: 4، ص: 323.

(340) شخصيت و رسالت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله